Witamina K1 i K2 – pakiet kluczowych informacji

Trochę historii

Witaminy K odkryta została w roku 1930 przez duńskiego biochemika Henrika Dama. Badacz ten zauważył, że u zwierząt hodowlanych (kurczaków) niskotłuszczowa dieta powoduje rozległe krwawienia w tkance podskórnej i w mięśniach. W tym samym okresie inny badacz - dr McFarlane dokonał podobnych obserwacji przy podawaniu zwierzętom diety przesadnie ubogiej w tłuszcze. To zapoczątkowało intensywne poszukiwania czynnika odpowiadającego za obserwowane nieprawidłowości. Po kilku latach badań wspomniany Henrik Dam zaobserwował, że w zapobieganiu obserwowanym nieprawidłowościom pomagają pokarmy takie jak: zielone liście roślin rożnego typu, pomidory i wątroba wieprzowa (podawane razem). Autor wraz ze swoim współpracownikiem, dr Schönheyderem uznał, że za zaburzenia krzepliwości krwi odpowiada czynnik (składnik) żywieniowy, który charakteryzuje się rozpuszczalnością w tłuszczach. Tak oto powstała "witamina koagulacyjna" czyli w skrócie "witamina K"... Przypisano jej przeciwkrwotoczne właściwości. W późniejszych latach odkryto jeszcze inne, ciekawe walory tejże witaminy.

Witamina K czy zespół witamin K?

Dziś wiemy, że witamina K to nie jest jeden związek, a cała gama, których łączy podobna budowa chemiczna (dla bardziej wnikliwych czytelników wspomnę, iż wspólnym mianownikiem jest tutaj obecność pierścienia 2-metylo-1,4-naftochinonowego z przyłączonymi grupami izoprenoidowymi w pozycji C3).

Znamy dwie naturalne formy witaminy K:

• witamina K1 (filochinon lub filomenadion) - syntezowana jest przez rośliny i w nich jest głownie zawarta,
• witamina K2 (menachinon zwany w skrócie "MK") - produkowana przez bakterie i występująca w pokarmach zwierzęcych oraz w fermentowanej soi, może też powstawać z po przejściu odpowiedniej "obróbki" z witaminy K1 lub K3.

Oprócz wymienionych form witaminy K, może także wyróżnić witaminę K3 (menadion), która w istocie rzeczy jest raczej prowitaminą oraz witaminę K4, która powstaje w wyniku estryfikacji witaminy K4 i także może pełnić funkcje prowitaminy.

Złożoność witaminy K2

Widzimy już, że witamina K to de facto pakiet witamin, a nie jeden związek chemiczny. Zróżnicowanie poszczególnych form to jednak temat bardziej złożony niż może się wydawać na pierwszy rzut oka. Otóż, występują także różne formy witaminy K2, które różnią się pomiędzy sobą ilością grup izoprenoidowych i zależnie od ich ilości numerowane są od MK-1 do MK-13. Co najistotniejsze, każda z tych postaci prawdopodobnie w trochę inny sposób wpływa na organizm. Aktualnie najwięcej mówi się o formach: MK-4 i MK-7, gdyż są one najlepiej przebadane (choć zdecydowanie większa ilość danych naukowych dotyczy MK-7). Prawdopodobnie także te formy wywierają najbardziej pożądany wpływ na ludzki organizm. Faktem też jest, że w ludzkiej surowicy krwi poziom witaminy K2 jest istotnie niższy niż witaminy K1. Trudno jednak stwierdzić jednoznacznie czy jest to normalna prawidłowość czy też stan wymagający wyrównania, bo brakuje ustalonych wartości referencyjnych na których można byłoby się oprzeć.

Wchłanianie witaminy K

Witamina K jest związkiem rozpuszczalnym w tłuszczach, do efektywnego wchłaniania wymaga wiec obecności lipidów oraz - żółci i soku trzustkowego. Stosunkowo łatwo jest zaburzyć pobór tego związku z przewodu pokarmowego jak i negatywnie wpłynąć na jego metabolizm. Przykładowo stosowanie antybiotyków może negatywnie wpływać na produkcję witaminy K w jelicie. Jak łatwo się domyślić, antybiotykoterapia może być więc wskazaniem do suplementacji tym związkiem (czy też raczej - pakietem związków chemicznych).

Innymi czynnikami zaburzającymi wchłanianie bądź też - metabolizm witaminy K są:

• choroby wątroby,
• choroby zapalne jelit,
• niektóre choroby autoimmunologiczne.

Wpływ witamin K1 i K2 na organizm

Witamina K w sposób wielopłaszczyznowy wpływa na organizm. Za pośrednictwem specyficznych białek może m.in. wpływać na wiązanie jonów wapnia. Dzięki temu witamina K z jednej strony oddziałuje na procesy krzepnięcia, a z drugiej - na odkładanie wapnia w kościach i tkankach miękkich. Teoretycznie aktywność biologiczna witaminy K1 i K2 jest bardzo podobna, w praktyce są jednak pewne różnice pomiędzy nimi. Odkryto m.in., iż witamina K1 jest aktywna głównie w obrębie wątroby, głównie w środowisku wewnątrzkomórkowym, a witamina K2 działa w obrębie innych narządów i tkanek, głównie w macierzy pozakomórkowej. Fakt ten wskazuje na to, że potrzebujemy i jednej i drugiej formy wspomnianej witaminy.

Witamina K1 a witamina K2 – podaż z pokarmem

Dla większej części populacji, podaż witaminy K1 z pokarmem jest raczej wystarczająca, przynajmniej jeśli chodzi o zapewnienie prawidłowego przebiegu procesów krzepnięcia. Warto jednak wiedzieć, iż spożycie witaminy K2 jest około dziesięć razy mniejsze niż spożycie witaminy K1. Spekuluje się, iż fakt ten może negatywnie odbijać się na naszym zdrowiu, stąd też rosnąca popularność rutynowej suplementacji. Warto jednak wiedzieć, że choć temat w ostatnim czasie rozwija się bardzo dynamicznie, to brakuje dobrych jakościowo danych naukowych, na których moglibyśmy się oprzeć formułując tego typu zalecenia.

Podsumowanie

Pakiet witamin z grupy, to dość złożona grupa substancji, które charakteryzują się podobną budową, ale różnym pochodzeniem i różną aktywnością biologiczną (albo raczej inną dystrybucją tkankową). W kolejnych artykułach omówię szczegółowo wpływ witaminy K na procesy krzepnięcia, stan kości oraz - na procesy kalcyfikacji naczyń krwionośnych i rozwój miażdżycy.