Chociaż problem nadwagi i otyłości przedstawiany bywa za zwyczaj jako skutek „permanentnego przekarmienia”, to istnieją dowody na to, że w przypadku nadmiernej masy ciała zwiększa się zapotrzebowanie organizmu na pewne składniki występujące w żywności. Zbyt niskie spożycie tych składników może z jednej strony potęgować niekorzystne skutki nadmiaru tkanki tłuszczowej na organizm, a z drugiej – utrudniać odchudzanie.
„Niedożywione grubaski”
Niedożywienie kojarzy się powszechnie z wychudłą sylwetką, bladą cerą i anemiczną aparycją. W praktyce jednak tak być nie musi. Niekiedy niedożywienie ma charakter utajony i powiązane jest nie tyle z niedoborem energetycznym, co z brakami wybranych składników odżywczych. Już badania przeprowadzone w latach osiemdziesiątych wykazały, że selektywne niedożywienie (związane z niedoborami wybranych witamin i składników mineralnych), dotyka częściej osoby z nadmierną masą ciała. Czy zjawisko to związane jest z nieodpowiednim doborem produktów spożywczych przez osoby z nadwagą i otyłe? Czy może też patologiczne nagromadzenie tkanki tłuszczowej w ciele doprowadza do takiego przeciążenia organizmu, że wybrane substancje zużywa on w szybszym tempie? Okazuje się, że oba przypuszczenia są bardzo możliwe i prawdopodobnie występują równolegle.
Kiepski dobór produktów żywnościowych, charakteryzujących się wysoką gęstością kaloryczną i niską – odżywczą doprowadza do dysproporcji pomiędzy dostarczaną energią, a dostępnością składników nieenergetycznych uczestniczących w przemianach metabolicznych w ustroju. W skutek tego niektóre reakcje mogą nie zachodzić prawidłowo. Dochodzi m.in. do zaburzenia funkcjonowania mechanizmów odpowiedzialnych za kontrolę łaknienia i tych regulujących wydatkowanie i magazynowanie energii. To sprzyja gromadzeniu zapasów w ustroju. Nadmiar tkanki tłuszczowej, stanowi natomiast rodzaj metabolicznego obciążenia, z którym organizm radzi sobie wykorzystując większe ilości niektórych związków pochodzących z pożywienia. O jakie substancje chodzi?
Przeciwutleniacze
Dość ciekawych informacji dostarczyły badania przeprowadzone na dzieciach, które wykazały, że te borykające się z nadmiarem tkanki tłuszczowej, miały we krwi wyraźnie niższy poziom przeciwutleniaczy, a dokładnie – karotenoidów, niż maluchy z prawidłową masą ciała. Szczegółowe obserwacje i analizy pozwoliły stwierdzić, że efekt ten występuje nawet gdy spożycie tych związków jest wyższe. Autorzy doszli do wniosku, że nadmierna masa ciała zwiększa istotnie zapotrzebowanie na antyoksydanty. Po głębszym zastanowieniu wyniki tych badań nie będą dziwić. Otyłość jest chorobą o podłożu zapalnym, której towarzyszy nadmierny stres oksydacyjny. Zużycie przeciwutleniaczy oraz – co stanowi osobne zagadnienie - związków działających przeciwzapalnie, jest więc wyraźnie większe.
Osoby borykające się z nadmierną masą ciała winny więc zadbać o to, by w ich dietach nie zabrakło pokarmów szczególnie zasobnych naturalne antyoksydanty. Świeże owoce i warzywa (zwłaszcza te o wyrazistych kolorach i cienkich skórkach), a także zielona, biała i czarna herbata, kawa, kakao, czerwone wino (z którym oczywiście nie należy przesadzać) i ziołowe oraz korzenne przyprawy – to znakomite źródła silnych przeciwutleniaczy. Pewną ilość tych związków zawierają także orzechy, oleje roślinne (olej z czerwonej palmy, oliwa z oliwek). Opcjonalnie pozostaje także suplementacja przeciwutleniaczami, choć ich realna przydatność okazuje się być sprawą dyskusyjną.
Składniki o działaniu przeciwzapalnym
Oprócz przeciwutleniaczy istotne znaczenie w diecie osób z nadmierną masą ciała mają także składniki o działaniu przeciwzapalnym. Często zdarza się, że są to substancje, które jednocześnie posiadają właściwości antyoksydacyjne, ale absolutnie nie jest to regułą – niekiedy wręcz bywa, że związki te potrzebują antyoksydacyjnej ochrony. Przykładem takich składników są kwasy omega 3, których niestety spożywamy zbyt mało, a których niedostateczne spożycie szczególnie negatywnie objawia się w przypadku nadmiernej masy ciała.
Pochodne kwasów omega 3 zwane eikozanoidami mają unikalną zdolność do wyciszania reakcji zapalnych. Jak już wspominałem, otyłość jest chorobą o zapalnym podłożu, a badania naukowe wskazują, że tłumienie procesu inflamacji (przewlekłego zapalenia), poprzez "dowóz" z pokarmem odpowiednich składników poprawia kondycję metaboliczną osób otyłych. Zapewnienie odpowiednio wysokiego spożycia tych związków może uchronić lub zmniejszyć nasilenie zaburzeń takich jak insulinooporność i dyslipidemia.
Właściwości przeciwzapalne mają także substancje obecne w przyprawach takich jak kurkuma i imbir. Można pomyśleć o przemyceniu tych dodatków codziennego menu. Wystarczą już stosunkowo niewielkie ilości. Imbiru można użyć np. do dań mięsnych. Kurkuma nadaje się znakomicie w zasadzie do niezliczonej ilości potraw, gdyż nie ma ona narzucającego smaku, a nadaje atrakcyjną barwę. Kurkumy użyć można nawet do dań na słodko…
Witamina D
Biologiczna rola witaminy D jeszcze do niedawna sprowadzana była głównie do jej wpływu na stan kości i zębów. Badania przeprowadzone w ciągu ostatnich kilkunastu lat wskazują dobitnie, że związek ten (pełniąc m.in. rolę prohormonu), ma niewspółmiernie szersze właściwości. Już niewielkie braki mogą doprowadzać do negatywnych następstw zdrowotnych, co z resztą często się dzieje. Dane źródłowe wskazują bowiem, że niedobory tej witaminy mają charakter powszechny.
Zapewnienie odpowiedniego poziomu witaminy D w ustroju zmniejsza ryzyko rozwoju chorób układu krążenia, chorób nowotworowych, depresji i prawdopodobnie również… otyłości. Co więcej, u osób z nadmierną masą ciała istotnie częściej stwierdza się niedobory witaminy D niż u osób z prawidłową masą i właściwym składem ciała. Mało tego, okazuje się także, że popularne zabiegi odchudzające, takie jak chociażby „dieta niskotłuszczowa” mogą pogłębiać skalę problemu. Witamina D jest związkiem rozpuszczalnym w tłuszczach i występuje w pokarmach w tłuszcze zasobnych, głównie w rybach morskich takich jak łosoś, w maśle i żółtkach jaj – czyli produktach, które często przez osoby otyłe są z diety eliminowane…
Podsumowanie
Nadmierna masa ciała to nie tylko problem natury estetycznej, ale także zdrowotnej. Wymaga odpowiedniego podejścia obejmującego m.in. starannie zaplanowaną strategię żywieniową. Bilansując dietę należy wziąć pod uwagę, że w przypadku otyłości zapotrzebowanie organizmu na pewne składniki obecne w żywności może być istotnie zwiększone. Dotyczy to przede wszystkim witamin antyoksydacyjnych, witaminy D i kwasów omega 3. Warto mieć też na uwadze, że korzystne efekty może nieść za sobą wzrost spożycia innych substancji obecnych w pokarmie, posiadających właściwości antyoksydacyjne i przeciwzapalne.
