Kofeina i energetyki, czy są bezpieczne?

Zwiększona podaż w diecie: cukru stołowego, brązowego, miodu, syropu glukozowo-fruktozowego, nie musi być zdrowa dla człowieka (szczególnie, jeśli weźmiemy pod uwagę nienaturalnie wysoką zawartość fruktozy, która jest metabolizowana przez wątrobę i to może mieć daleko idące konsekwencje zdrowotne).

Należy ograniczać węglowodany z takich źródeł. To nie znaczy, iż cukier jest „zły”, tylko że w nadmiarze wywołuje określone, dobrze udokumentowane w setkach badań skutki zdrowotne. Doskonale widać to po zmianach, które zachodzą w Europie i USA, m.in. pod względem rosnącej liczby otyłych osób. Otyłość jest powiązana z chorobami sercowo-naczyniowymi (np. miażdżycą), nowotworami, zespołem metabolicznym, insulinoopornością, cukrzycą.

Dla sportowca porcja „energetyka” zapewne nie będzie niczym złym, szczególnie po treningu siłowym, interwałowym czy aerobowym. Jednak nie wszyscy powinni bazować na zwiększonej podaży węglowodanów. Szczególnie kontrowersyjne jest podawanie cukrów osobom mającym wyraźny problem z estetyką sylwetki (większość amatorskich kulturystów boryka się z tłuszczem ulokowanym na brzuchu, pośladkach, biodrach czy piersiach).

Drugim składnikiem napojów energetycznych, który powinien mieć największe znaczenie dla zdrowia, jest kofeina. No i mamy problem, bo ludzie inaczej metabolizują ten związek. Ogólnie z badań wynika, iż umiarkowana ilość np. kawy, nie stanowi zagrożenia dla zdrowia.

Kawa a ryzyko sercowo-naczyniowe

Wg naukowców, u zdrowych ludzi spożywanie 3-5 filiżanek kawy dziennie wiąże się z 15% zmniejszeniem ryzyka chorób sercowo-naczyniowych(CVD), w porównaniu do osób nie pijących kawy. Wyższe spożycie tego napoju nie jest powiązane z podwyższonym ryzykiem CVD. Ponadto, w porównaniu z brakiem picia kawy, wypijanie 1-5 filiżanek kawy dziennie wiąże się z niższym ryzykiem śmierci. U osób, które już doświadczyły incydentu sercowo-naczyniowego, umiarkowane spożywanie kawy nie zwiększa ryzyka nawrotu CVD lub śmierci. Jednak pacjenci z nadciśnieniem i niekontrolowanym ciśnieniem krwi powinni unikać spożywania dużych dawek kofeiny. U osób z dobrze kontrolowanym ciśnieniem krwi, konsumpcja kawy jest względnie bezpieczna, ale hipotezę tę należy potwierdzić w dalszych badaniach.

Kofeina nie działa tak samo na każdego

W badaniach  wykazano, iż niektóre osoby mają szybki metabolizm kofeiny, inne bardzo wolny.

Osoby wolno metabolizujące kofeinę są narażone na ryzyko wystąpienia zawału serca:

• żadne (mniej, niż 1 filiżanka kawy dziennie lub maksymalnie 1 filiżanka kawy dziennie),
• większe o 36% (2-3 filiżanki kawy dziennie),
• większe o 64% (4 lub więcej filiżanki kawy dziennie).

Dla porównania, osoby szybko metabolizujące kofeinę były narażone na ryzyko:

• żadne, przy wypijaniu mniej, niż 1 filiżanki kawy dziennie,
• mniejsze o 25% (maksymalnie 1 filiżanka kawy dziennie),
• mniejsze o 22% (2-3 filiżanki kawy dziennie),
• prawie takie samo, jak w przypadku wypijania mniej, niż 1 filiżanki kawy dziennie (przy spożyciu 4 lub więcej filiżanek kawy dziennie).

Dlatego nie można bezkrytycznie napisać, iż „napoje energetyczne” czy kawa to samo zdrowie. Najpierw należy zapytać, dla kogo? To nie znaczy, że „kofeina jest zła” tylko, iż może mieć określony wpływ na zdrowie niektórych ludzi. Wg danych innych bada, 54-55% ludzi ma allel ( jedna z wersji genu) „powolnego metabolizowania kofeiny”. Ponadto ilość kofeiny w kawie czy napojach energetycznych jest znikoma, dlatego wątpliwe, by była w stanie komukolwiek zaszkodzić. Ludzie niestety mają to do siebie to, iż „lubią eksperymentować”. Mała ilość alkoholu nie wywiera dużych skutków zdrowotnych, większa, regularna podaż etanolu, jest niszcząca dla całego ustroju. Mała ilość kofeiny jest niegroźna, ale zdarzają się przypadki osób wypijających 4-5 czy więcej puszek „energetyka” czy kilkuset ml porcje kawy.

Kawa a nadciśnienie tętnicze

Występują niezgodności w wynikach badań, dotyczących wpływu kawy na nadciśnienie tętnicze. Palatini P. i wsp. osiągnęli praktycznie te same wyniki, ze zwiększonym ryzykiem nadciśnienia tętniczego wraz ze wzrostem spożycia kawy wśród osób wolno metabolizujących, ale ze zmniejszonym ryzykiem nadciśnienia wśród osób szybko metabolizujących.

W badaniach, w grupie mające normalne ciśnienie krwi, picie kawy powodowało wzrost ciśnienia krwi (+od 5,1 do 11,5 mm Hg), spadek częstości akcji serca (o 6,0 uderzeń na minutę). Odpowiedź na kawę w grupie z nadciśnieniem była podobna lub nawet zwiększona. 

Nadciśnienie tętnicze niszczy nerki i serce, długofalowo prowadzi do zgonu. W najgorszej sytuacji są osoby sięgające równolegle po kawę, sterydy anaboliczno-androgenne, narkotyki, alkohol i niektóre leki.

Podsumowanie

W literaturze jest opisanych sporo przypadków śmierci związanych z nadużywaniem „energetyków”. Czy to znaczy, że są niebezpieczne? Niekoniecznie. Być może dla niektórych osób, np. wolno metabolizujących kofeinę. Ponadto wypicie kilku puszek może zabić, co spotkało np. 28-latka, który wypił 750 ml napoju, doznał częstoskurczu komorowego i po 3 dniach zmarł w szpitalu. Japończycy opisali przypadek człowieka, który śmiertelnie zatruł się kofeiną, gdyż w trakcie nocnej pracy, w zbyt dużej ilości pił „energetyki”. James Stone, 19-latek, zmarł z powodu spożycia 25 do 30 pigułek z kofeiną No-Doz. Zażywał preparat, bo „intensywnie poszukiwał pracy”. Każda z tabletek zawierała 200 mg kofeiny (jeśli była to wersja „wzmocniona” No-Doz). Jak łatwo policzyć młodzieniec zażył od 5 do 6 gramów kofeiny. Z pewnością młody człowiek miałby dużo większy problem, aby wypić odpowiednią ilość kawy. Pewien Nigeryjczyk założył się, iż wypije 8 puszek energetyka. Zakładu nie wygrał, gdyż zmarł. Miał dostać za to równowartość 100 dolarów.

Nowe badania wskazują, iż nadużywanie „energetyków” powoduje zmiany strukturalne w sercu. W literaturze bez problemu można znaleźć 92 opisy przypadków śmierci po przedawkowaniu kofeiny.

Z badań wynika, iż w umiarkowanej dawce (3-5 mg na kg masy ciała) kofeina nie jest groźna dla układu sercowo-naczyniowego, o ile dana osoba nie ma problemu z metabolizowaniem kofeiny. Tolerancję można szybko ustalić biorąc np. 200 mg kofeiny, zamiast docelowej ilości 400 czy 600 mg. Tak samo picie kawy (bez dodatków w postaci cukru czy tłuszczów) ma więcej prozdrowotnych zalet, niż wad. Jednak nadużywanie napojów energetycznych czy kawy może skończyć się źle. W nadmiarze człowieka może zabić nawet woda czy słońce, więc to nic dziwnego.