Czym jest celiakia
Celiakia jest chorobą o podłożu genetycznym i polega na nieprawidłowej odpowiedzi układu odpornościowego na specyficzne składniki białkowe żywności pochodzenia zbożowego (których źródłem jest tzw. gluten). Konsekwencją są fizyczne uszkodzenia i w dalszym etapie zanik kosmków jelitowych – w efekcie rozmaite składniki pożywienia wchłaniane są w nieprawidłowy sposób. Skutki zdrowotne celiakii wykraczają daleko poza obszar przewodu pokarmowego i sięgać mogą układu nerwowego, układu krążenia czy aparatu ruchu. Jest to wyjątkowo podstępna choroba.
Objawy celiakii
Celiakii towarzyszą często wzdęcia, bóle brzucha i dyskomfort w podbrzuszu, mogą pojawiać się biegunki tłuszczowe i niedobory pokarmowe (wielu witamin i składników mineralnych) oraz rozmaite ich konsekwencje będące następstwem nieprawidłowego wchłaniania składników pokarmowych. Pojawić się też mogą: niedokrwistość, opryszczkowe zapalenie skóry, zahamowanie wzrostu (u dzieci), zmiany w obrębie śledziony i inne nietypowe objawy, trudne na pierwszy rzut oka do powiązania z celiakią. Istnieją także pozajelitowe emanacje tej choroby (skutki zauważalne np. w obrębie układu nerwowego). Wiele objawów jest niestety niespecyficznych i trudnych do powiązania z chorobą.
Celiakia niejedno ma imię
Celiakia może mieć zarówno postać jawną, która manifestuje się zazwyczaj pełną gamą wszystkich opisanych powyżej objawów, jak i postać ukrytą, w przypadku której przedstawione tutaj symptomy nie występują lub występują z niewielkim nasileniem, przez co często są bagatelizowane. Choroba ta niekiedy nie ujawnia się w dzieciństwie, a dopiero w dorosłym życiu. Niestety wiele osób żyje w zupełniej nieświadomości nie zdając sobie sprawy z istniejącej choroby.
Wykrywanie choroby
Istnienie choroby można uznać za prawdopodobne, kiedy występuję już nawet część z opisanych powyżej objawów oraz kiedy zauważa się ich ustępowanie w przypadku wykluczeniu źródeł glutenu z diety (czyli przede wszystkim produktów otrzymanych z pszenicy oraz takich zbóż jak żyto, jęczmień czy owies). Celiakię jednoznacznie można stwierdzić jednak dopiero po przeprowadzeniu specjalistycznych badań histopatologicznych (badanie wycinka błony śluzowej jelita) i serologicznych na obecność określonych przeciwciał. Nieraz zdarza się, że występuje specyficzna nadwrażliwość na gluten, która nie jest spowodowana celiakią. Należy tutaj podkreślić, że obok celiakii i nadwrażliwości na gluten występować może także alergia na niektóre białka zawarte w zbożach.
Jeśli tylko istnieje podejrzenie celiakii warto wykonać wszelkie niezbędne badania, nie tylko bowiem sama choroba ale także jej powikłania są bardzo groźne, niektóre wręcz mogą mieć tragiczne konsekwencje dla zdrowia i życia.
Powikłania
Celiakia jest chorobą, w przypadku której pojawić się mogą poważne powikłania, dlatego szczególnie istotne jest szybkie i właściwe rozpoznanie oraz odpowiednie leczenia. Choroba ta może zwiększać ryzyko wystąpienia m.in. nowotworów i osteoporozy, a nawet niektórych chorób psychicznych! Szczególnie zagrożone są małe dzieci, u których wystąpić mogą: otępienie, autyzm, depresje, padaczka, nerwica, schizofrenia, różnego rodzaju miopatie, zaburzenia równowagi, mowy, czy oczopląs. U osób starszych szybciej rozwinąć może się także demencja. W przypadku dużego udziału glutenu w diecie osób z nietolerancją tego składnika rozwija się pierwotna marskość i stłuszczenie wątroby, kłębuszkowe zapalenie nerek, pojawiają się także stany zapalne w obrębie tych narządów. Pojawiać się także mogą choroby dermatologiczne, choroby układu oddechowego, zaburzenia profilu lipidowego krwi i wiele innych przypadłości.
Osobną kwestią są konsekwencje rozmaitych niedoborów pokarmowych wynikających z występowania choroby trzewnej (celiakii), najbardziej typowym przykładem jest anemia (z niedoboru żelaza), ale często pojawiają się także niedobory witaminy K objawiające się zaburzeniami krzepnięcia krwi. Często deficyty rozmaitych składników odżywczych „nakładają się” nasienie nawzajem doprowadzając do szybkiego załamania stanu zdrowia, a nieraz wyniszczenia organizmu chorego.
Leczenie
Ponieważ choroba ta wiąże się z nietolerancją składników zawartych w żywności podstawą leczenia jest dieta eliminacyjna. Z jadłospisu usunąć należy wszelkie produkty będące źródłem glutenu (dieta bezglutenowa), a więc przetwory ze zbóż takich jak pszenica, żyto, jęczmień oraz owies. W ich miejsce pojawić się mogą bezglutenowe produkty zbożowe takie jak kukurydza, ryż czy kasza gryczana oraz warzywa skrobiowe takie jak ziemniaki i bataty. Osoby chore na celiakie powinny zwracać uwagę na specjalne oznaczenia i informacje na etykietach dotyczące ewentualnej zawartości glutenu lub jego braku, ponieważ składnik ten często pojawia się w artykułach „nietypowych”, takich jak wędliny, produkty mleczne, przetwory rybne czy warzywne i inne. Gluten jest w zasadzie wszechobecny, a do niektórych produktów dostaje się „przypadkowo”.
Wnioski
Osoby, które borykają się z objawami takimi jak wzdęcia czy biegunki o trudnym do zdiagnozowania podłożu, powinny porozmawiać z dietetykiem lub lekarzem o możliwości przeprowadzenia specjalistycznych badań pod kątem celiakii. Biorąc pod uwagę fakt, że choroba ta wykrywana jest zazwyczaj stosunkowo późno odrobina ostrożności z pewnością nie zaszkodzi.
