Czym jest i jak się objawia zespół metaboliczny?

Zespół metaboliczny – co to takiego?

Zespołem metabolicznym, zwanym także zespołem X lub zespołem Raevena określa się stan, w którym stwierdzić można współistnienie kilku czynników ryzyka rozwoju chorób sercowo-naczyniowych o podłożu miażdżycowym oraz cukrzycy typu 2. Zespół metaboliczny związany jest z upośledzeniem wrażliwości insulinowej z towarzyszącymi zaburzeniami tolerancji glukozy lub hiperglikemią oraz hiperinsulinemią kompensacyjną, a także z hipertrójglicerydemią, obniżeniem stężenia lipoprotein o wysokiej gęstości (HDL – tzw. dobry cholesterol), nadciśnieniem, jak również stanem prozapalnym i prozakrzepowym.

Przekładając tę fachową terminologię na język powszechnie zrozumiały, można powiedzieć, że w przypadku zespołu metabolicznego gospodarka energetyczna organizmu zaczyna działać nieprawidłowo, nadmiar glukozy i insuliny uszkadza tkanki i narządy, nadmiar lipidów odkłada się w naczyniach krwionośnych, doprowadzając do zwężenia ich światła i zwiększając ryzyko zatorów. Pojawiają się choroby takie jak miażdżyca i cukrzyca, rośnie ryzyko nagłej śmierci (zawał, udar).

Rozpoznawanie

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), Europejska Grupa Badań Insulinooporności (EGIR),  Międzynarodowa Federacja Diabetologiczna (IDF), jak inne organizacje i jednostki zajmujące się zdrowiem metabolicznym stworzyły niezależnie specjalne kryteria rozpoznawania zespołu metabolicznego, które w dużej mierze wzajemnie się pokrywają, chociaż istnieją pewne rozbieżności w sposobnie oceny i klasyfikacji. Za główne wskaźniki uznaje się: otyłość, insulinooporność, dyslipidemię i nadciśnienie tętnicze.

Przykładowo, wg specjalistów EGIR warunkiem niezbędnym do rozpoznania zespołu metabolicznego jest insulinooporność (stężenie insuliny w osoczu krwi > 75 percentyla) oraz współistnienie co najmniej dwóch z czynników takich jak: otyłość centralna (obwód talii ≥94 cm mężczyźni; ≥80 cm kobiety) dyslipidemia (trójglicerydy ≥150 mg/dl i/lub HDL <39 mg/Dl), nadciśnienie tętnicze (≥140/90 mmHg), hiperglikemia (glukoza na czczo ≥110 mg/Dl lub IGT).

Kryteria zaproponowane przez ekspertów WHO są podobne, z tym że za warunek niezbędny uznaje się istnienie cukrzycy lub upośledzonej tolerancji glukozy, lub nieprawidłowej glikemii na czczo, lub stwierdzonej insulinooporności przy jednoczesnym stwierdzeniu przynajmniej dwóch z czynników takich jak: otyłość centralna, dyslipidemia, nadciśnienie, mikroalbuminuria (wydalanie z moczem niewielkich ilości białka w ilości 30–300 mg/d lub 20–200 mg/l albumin).

Kontrowersje

Jak więc widać na podstawie przyjętych kryteriów, czynnikiem kluczowym dla rozpoznania zespołu metabolicznego jest zaburzenie gospodarki insulinowo-glukozowej. Tak naprawdę uznaje się, że nieprawidłowości w tym zakresie stanowić mogą niezależny czynnik rozwoju cukrzycy i chorób układu krążenia o podłożu miażdżycowym – kwestia ta jest ewidentna i wymaga podkreślenia. Jeśli dochodzą do tego czynniki dodatkowe, takie jak nadmierna masa ciała czy dyslipidemia ryzyko wstąpienia wspomnianych przypadłości jest odpowiednio większe.

Mimo to jednak kryteria diagnostyczne zespołu metabolicznego, a dokładnie metody pomiaru i sposób interpretacji wyników budzą sporo kontrowersji, a wg niektórych badaczy — wymagają szybkiej weryfikacji i modyfikacji. Zwraca się m.in. uwagę na problem niskiej dokładności bądź braku standaryzacji badań wykorzystywanych w celu zdiagnozowania insulinooporności. Wątpliwości również budzi fakt, iż przy diagnozowaniu otyłości brzusznej nie rozróżnia się tkanki tłuszczowej okołonarządowej i podskórnej. Tymczasem znaczenie tłuszczu wisceralnego i podskórnego dla rozwoju zaburzeń metabolicznych jest inne. Podobnie, podważa się rolę nadciśnienia tętniczego w diagnostyce zespołu metabolicznego, zwracając uwagę na fakt, iż przypadłość ta może być istotna tylko wtedy kiedy związana jest z insulinoopornością.

Występowanie

Występowanie zespołu metabolicznego w krajach rozwijających się i rozwiniętych uznać należy za wysokie. Przypadłość ta dotykać dziś może około 32% mieszkańców USA. Dla porównania we Francji zespół metaboliczny stwierdzono jedynie u około 16% mężczyzn i 11% kobiet. Badania przeprowadzone kilka lat temu w Polsce wykazały, że problem ten dotyczy około 20% dorosłych mieszkańców naszego kraju. Nie ulega wątpliwości, ze wskaźnik występowania zespołu metabolicznego rośnie wraz z wiekiem, przy czym różnice w poszczególnych grupach wiekowych mogą być nawet kilkunastokrotne.

Naukowe raporty wskazują także, iż z roku na rok przybywa osób z zespołem objawów klasyfikowanych jako zespół metaboliczny. Porównując wyniki badań dotyczące częstotliwości występowania zespołu metabolicznego w naszym kraju w roku po roku 2000 i w roku 1988 łatwo stwierdzić, że ilość przypadków zwiększyła się niemal dwukrotnie, a trend zwyżkowy cały czas się utrzymuje. Problem jest więc palący i wymaga podjęcia odpowiednio ukierunkowanych działań.

Konsekwencje zdrowotne

Jak zostało wcześniej wspomniane, zespół metaboliczny to stan, w którym stwierdza się współistnienie czynników o podłożu metabolicznym zwiększających ryzyko chorób układu krążenia i cukrzycy typu drugiego. Istnieje stosunkowo wiele badań naukowych potwierdzających tę zależność. W szkockim badaniu WOSCOPS zaobserwowano, że zespół metaboliczny dwukrotnie zwiększa ryzyko choroby niedokrwiennej serca i trzykrotnie – cukrzycy. Podobną zależność zarejestrowano w badaniu Botonia Study.

Nie ulega też wątpliwości, iż nagłe incydenty wieńcowe i inne o podłożu sercowo-naczyniowym ze skutkiem śmiertelnym występują w przypadku osób z zespołem X wielokrotnie częściej niż w przypadku osób, u których nie stwierdza się tego syndromu. Grupa naukowców pod kierownictwem dr Lakka zanotowała w ciągu jedenastu lat obserwacji, iż zespół metaboliczny trzykrotnie zwiększa ryzyko zgonu spowodowanego zawałem lub udarem oraz dwukrotnie zwiększa ryzyko śmierci spowodowanej innymi czynnikami.

Podsumowanie

Dostępne dane wskazują, iż zespół metaboliczny to problem o charakterze globalnym, który dotykać może od kilkunastu nawet do ponad trzydziestu procent członków populacji krajów rozwiniętych i rozwijających się. Ważne też jest, iż częstotliwość występowania tego syndromu wzrasta wraz z wiekiem. Biorąc pod uwagę fakt, iż zespół metaboliczny w sposób wybitny zwiększa ryzyko chorób układu krążenia i cukrzycy, kwestią niezmiernie istotną jest profilaktyka.