Interakcje leków ze składnikami żywności są wielopłaszczyznowe i dotyczyć mogą zarówno wchłaniania leku jak i jego metabolizmu w ustroju. Tłuszcz, białko, błonnik, flawonoidy, składniki mineralne, taniny, a także alkaloidy takie jak kofeina w sposób istotny wpływają na przebieg farmakoterapii, tymczasem zarówno lekarze, jak i dietetycy, jak i też sami pacjenci zupełnie nie zdają sobie sprawy z tego, jak silne są to oddziaływania.
Składniki żywności wpływające na proces wchłaniania leków.
Wybrane związki zawarte w pokarmie w sposób istotny oddziaływać mogą na proces wchłaniania leków z przewodu pokarmowego. Przykładowo produkty zawierające znaczne ilości wapnia (głównie nabiał i żywność wzbogacana) mogą wyraźnie zmniejszyć lub wręcz całkowicie zablokować wchłanianie niektórych substancji aktywnych zawartych w farmaceutykach, tworząc z nimi trudno rozpuszczalne sole. Dotyczy to przede wszystkim leków stosowanych w zakażeniach górnych dróg oddechowych i chorobach układu moczowego (tj. fluorochinolony i tetracykliny), co zmniejsza oczywiście efektywność farmakoterapii.
Utrudniać wchłanianie leków może także błonnik zawarty w otrębach, warzywach (głównie strączkowych), produktach zbożowych otrzymanych z mąki z pełnego przemiału (pieczywo razowe, makaron z pełnego ziarna, płatki owsiane, ryż brązowy, grube kasze). Zależność ta zauważalna jest w przypadku farmaceutyków stosowanych w chorobach układu krążenia oraz w przypadku chorób neurologicznych i depresji (zwłaszcza przy stosowaniu trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych).
Niektóre składniki żywności mogą przyspieszać wchłanianie leków, potencjalnie nasilając efekt terapeutyczny, ale jednocześnie zwiększając ryzyko wystąpienia objawów niepożądanych . Zależność taka występuje pomiędzy wspomnianymi już wcześniej lekami przeciwdepresyjnymi, lekami β-adrenolitycznymi, ale szczególnie wyraźna i zarazem dokuczliwa okazać może się w przypadku stosowania preparatów zawierających teofilinę. Spożywanie tej substancji w towarzystwie niektórych tłuszczów powoduje często zaburzenia rytmu serca, ból głowy i problemy ze snem.
Sposób odżywiania ma wpływ nie tylko na wchłanianie farmaceutyków, ale także modyfikować może ich aktywność biologiczną, wpływając na przebieg przemian metabolicznych, w których uczestniczą.
Składniki żywności wpływające na metabolizm leków
Z pewnością nikogo nie zaskoczy, że w okresie przyjmowania leków największą ostrożność należy zachować ze spożyciem cytrusów takich jak grejpfrut i sok grejpfrutowy. Zawarte w tych owocach flawonoidy mogą spowodować zaburzenia metabolizmu niektórych związków zawartych w farmaceutykach, przyczyniając się do wyraźnego zwiększenia ich stężenia we krwi. W skrajnych przypadkach pojawić się mogą nawet objawy przedawkowania czy wręcz zatrucia danym lekiem, pomimo stosowania dawek zaleconych przez lekarza czy farmaceutę. Szczególną ostrożność należy zachować w przypadku stosowania środków obniżających ciśnienie tętnicze krwi (blokerów kanału wapniowego) oraz leków immunosupresyjnych. Podobnie do grejpfruta działają także inne cytrusy oraz warzywa kapustne.
Wpływ na metabolizm leków mogą mieć także niedobory pokarmowe. Przykładowo, zbyt niska podaż białka, witamin C i E oraz NNKT może powodować zmniejszenie metabolizmu wielu farmaceutyków, a niedobory energetyczne, deficyt witamin z grupy B i żelaza – może nasilać metabolizm niektórych leków. Wybrane źródła naukowe sugerują także, że stosowanie diety wysokobiałkowej może wpływać na metabolizm środków stosowanych w farmakoterapii. Osoby spożywające bardzo duże ilości protein powinny więc poinformować o tym fakcie lekarza.
Składniki wpływające na wydalanie leków
Niektóre związki zawarte w pożywieniu mogą nie tylko wpływać na wchłanianie czy metabolizm leków, ale także ich wydalanie z ustroju. Metabolity przyjmowanych leków wydalane są z moczem w postaci słabych kwasów lub słabych zasad. Dieta jak wiadomo wpływać może w pewnym stopniu na równowagę kwasowo-zasadową organizmu oraz pH moczu. Odczyn moczu wpływa natomiast na jonizację metabolitów leków, z których część w określonym pH może ulegać resorpcji zwrotnej do krwiobiegu. Przykładowo dieta obfitująca w kwasotwórcze pokarmy (czyli wysokobiałkowa i obfitująca w produkty pochodzenia zbożowego) z jednej strony wydłuża działanie leków o charakterze kwaśnym, z drugiej nasila wydalanie farmaceutyków o charakterze słabych zasad.
Podsumowanie
Jak więc widać interakcje leków z żywnością przebiegają na trzech płaszczyznach obejmujących: wchłanianie, metabolizm i wydalanie. Warto poświęcić temu zagadnieniu trochę uwagi, nawet w przypadku prozaicznych leków przeciwbólowych dostępnych bez recepty, których nie powinno przyjmować się z alkoholem (zwłaszcza środków zawierających paracetamol), a wielu antybiotyków z mlekiem. Należy także uważnie czytać etykiety, a zwłaszcza podpunkty dotyczące tego czy dany preparat przyjmować należy z posiłkiem, czy na pusty żołądek. W razie wątpliwości najlepiej poradzić się lekarza lub farmaceuty.
