Żywność funkcjonalna – co warto o niej wiedzieć?

Trochę historii

Termin „żywność funkcjonalna” użyty po raz pierwszy został Japonii w roku 1984 roku (sama koncepcja żywności funkcjonalnej ma również dalekowschodnie korzenie). Po siedmiu latach pojawiły się pierwsze regulacje prawne i opracowano specjalną procedurę, która wg określonych kryteriów umożliwiła przyznawanie produktom spożywczym statusu żywności funkcjonalnej. Po krótkim czasie koncepcja żywności funkcjonalnej zainteresowała także Amerykanów i Europejczyków. W 1996 roku rozpoczęto program badawczy FUFOSE (Functional Food Science in Europe), którego głównym zadaniem było rozwijanie współpracy między przemysłem spożywczym i ośrodkami naukowymi mającymi na celu opracowanie naukowych podstaw pozwalających precyzyjnie definiować oraz otrzymywać żywność funkcjonalną.

Czym dokładnie jest żywność funkcjonalna?

Zgodnie z obowiązującą definicją: żywność może być uznana za funkcjonalną, jeśli udowodniono jej korzystny wpływ na jedną lub więcej funkcji organizmu ponad efekt odżywczy, który to wpływ polega na poprawie stanu zdrowia oraz samopoczucia lub zmniejszaniu ryzyka chorób. W końcowym raporcie FUFOSE z 1999 roku przeczytamy także, iż jej właściwości muszą być potwierdzone niezależnymi badaniami naukowymi, a deklarowane działanie powinna wykazywać w ilościach, co do których można oczekiwać, iż będą normalnie spożywane z dietą. Co więcej, żywność funkcjonalna powinna formą i wyglądem przypominać konwencjonalną żywność i nie może mieć postaci tabletek czy kapsułek. Tak więc nie zaliczymy do niej suplementów aminokwasowych, preparatów witaminowo-mineralnych czy skoncentrowanych ekstraktów ziołowych.

W jaki sposób otrzymuje się żywność funkcjonalną?

Żywność funkcjonalną otrzymuje się poprzez dodanie do powszechnie spożywanych artykułów konwencjonalnych, związków biologicznie aktywnych bądź innych, których spożycie może nieść za sobą pozytywny efekt fizjologiczny takich jak witaminy, sterole, błonnik nienasycone kwasy tłuszczowe (bądź poprzez opracowanie nowej receptury produktu). Można przykładowo dodać szczepy probiotycznych bakterii do przetworów mlecznych, czy też opracowanie receptury margaryny zawierającej sterole obniżające poziom cholesterolu. Żywność funkcjonalną można otrzymać także poprzez zmniejszenie zawartości naturalnie występujących w produktach składników, np. tłuszczu bądź cukrów i zastąpienie ich odpowiednikami wywołującymi podobne wrażenia organoleptyczne (inulina, substancje słodzące).

Jak działa żywność funkcjonalna?

Pozytywne konsekwencje związane ze spożywaniem żywności funkcjonalnej mogą być bardzo szerokie i obejmować m.in.:

• profilaktykę chorób sercowo-naczyniowych poprzez normalizację gospodarki lipidowej i obniżenie poziomu złego cholesterolu, za sprawą wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny omega 3, błonnika, aktyoksydantów, probiotyków, stanoli,
• profilaktykę cukrzycy poprzez zmniejszenie zawartości cukrów, dodatek polioli, błonnika, kwasów omega 3, związków fenolowych, witamin,
• profilaktykę i walkę z nadwagą i otyłością poprzez obniżenie wartości energetycznej produktów (obniżenie zawartości cukrów, tłuszczu), zwiększenie ilości błonnika, wybranych witamin, związków fenolowych, probiotyków, fosfolipidów,
• profilaktykę chorób nowotworowych, związaną z obecnością błonnika i probiotyków, kwasów omega 3, witamin, związków fenolowych, karotenoidów, izoflawonów,
• pozytywny wpływ na funkcjonowanie układu pokarmowego poprzez zapewnienie dodatkowej podaży błonnika, fosfolipidów oraz obecność probiotycznych bakterii,
• profilaktyka wad wrodzonych poprzez dodatnie do żywności kwasu foliowego,
• profilaktyka próchnicy związana ze zmniejszonym udziałem cukrów, obecnością polioli.

Przykłady żywności funkcjonalnej

Rynek żywności funkcjonalnej cały czas się rozwija i co roku pojawiają się nowe pozycje. Przykładem żywności funkcjonalnej mogą być mleczne produkty fermentowane z dodatkiem żywych kultur bakterii probiotycznych o udokumentowanym naukowo pozytywnym wpływie na stan mikroflory jelitowej człowieka, margaryny miękkie wzbogacone w sterole obniżające poziom cholesterolu, a także jaja kurze wzbogacone w kwasy omega 3 korzystnie oddziałujące na układ krążenia i nerwowy. Przykładów żywności funkcjonalnej jest oczywiście więcej, a biorąc pod uwagę trendy i oczekiwania ich ilość będzie systematycznie się zwiększać.

Miejsce żywności funkcjonalnej w zdrowej diecie

Żywność funkcjonalna stanowić może ciekawy dodatek do codziennej diety, warto jednak zachować pewną czujność. Tak naprawdę do żywności funkcjonalnej zalicza się wiele rozmaitych produktów żywnościowych, w tym również wysoko przetworzonych, które nie powinny być podstawą diety. Potencjał prozdrowotnych żywności funkcjonalnej łatwo przecenić, łatwo także na fali hurraoptymizmu włączyć do diety produkty zupełnie niepotrzebne. Przykładowo margaryny miękkie zawierające stanole roślinne są zupełnie zbędne w przypadku osób bez zaburzeń lipidowych, produkty zawierające poliole mogą nawet okazać się szkodliwe dla osób z zespołem jelita drażliwego czy innymi zaburzeniami pracy przewodu pokarmowego, zbyt wysokie spożycie produktów błonnikowych może natomiast utrudniać przyswajanie niektórych składników odżywczych.

Podsumowanie

Żywnością funkcjonalną warto się zainteresować, ponieważ w wielu wypadkach skutki, jakie niesie, mogą być bardzo pożądane. Pamiętać jednocześnie należy o tym, by uważnie lustrować etykiety i wybierać produkty jak najmniej przetworzone technologicznie, o składzie adekwatnym do naszych potrzeb. Również w przypadku żywności funkcjonalnej dokonywać można bowiem złych wyborów.