Chociaż nie wszyscy o tym wiedzą, to tkanka tłuszczowa która posiadamy pełni nie tylko rolę magazynu skoncentrowanej energii, ale posiada szereg innych ważnych funkcji, m.in. – uwaga – wpływając na proces wydatkowania energii uczestniczy w… odchudzaniu! Mowa tutaj o tkance tłuszczowej brunatnej zwanej w skrócie „BAT”, o której mówi i pisze się niewiele, a której aktywność ma kluczowe znaczenie dla procesu termogenezy. Jak się okazuje zaburzenie funkcji BAT może być jednym z czynników sprzyjającym rozwojowi nadwagi i otyłości. W niniejszym artykule poświęcę uwagę biologicznej roli brunatnej tkanki tłuszczowej i zwrócę uwagę na konsekwencje zmniejszenia jej aktywności.
Zazwyczaj kiedy mówimy o tkance tłuszczowej mamy na myśli zbiór komórek wyspecjalizowanych w magazynowaniu zapasowej energii, mającej postać triglicerydów. Warto tutaj doprecyzować, że takie właściwości pełni tkanka tłuszczowa biała, która zlokalizowana jest zarówno pod skórą (i tworzy charakterystyczne „wałki” w rejonie pasa), jak i wewnątrz jamy brzusznej (tłuszcz wisceralny). Tkanka ta jest głównie rezerwuarem energii, a dodatkowo wykazuje także aktywność endokrynną wydzielając aktywne biologicznie substancje zwane adipokinami. Oprócz tkanki tłuszczowej białej posiadamy także tkankę tłuszczową brunatną zwaną w skrócie „BAT” (z angielskiego: brown adipose tissue). Posiada ona zgoła odmienne właściwości.
BAT – budowa i funkcja
Tkanka tłuszczowa brunatna drastycznie różni się od białej budową i funkcją. Przede wszystkim jest ona bardzo obficie unaczyniona, a tworzące nią komórki wyróżniają się wysoka koncentracją mitochondriów (organelli których rolę można przyrównać do mini-elektrowni), dzięki czemu są w stanie efektywnie przetwarzać substraty takie jak kwasy tłuszczowe na energię. Brunatna tkanka tłuszczowa odpowiada za proces termogenezy, czyli proces wytwarzania ciepła. Fakt ten można osadzić w dwóch różnych kontekstach. Przede wszystkim BAT bierze udział w utrzymaniu należytej ciepłoty ciała, z drugiej strony natomiast – wpływa na procesy regulujące równowagę energetyczną. Można powiedzieć, że od jej aktywności w dużej mierze uzależnione są: masa i skład ciała.
Kontrowersje wokół BAT
Przez długi okres uważano, że BAT występuje tylko u małych dzieci i z czasem zanika. Potem okazało się jednak, że tkanka ta obecna jest również u dorosłych, tyle że jej ilość może być mocno zróżnicowana u poszczególnych jednostek. Dziś wiemy już, że może ona powstawać (namnażać się) lub zanikać zależnie od przynajmniej kilku czynników. Oprócz pewnych uwarunkowań genetycznych bardzo duże znaczenie ma w tym kontekście nasz tryb życia, a także będące jego konsekwencją – masa i skład ciała. Przykładowo zaobserwowano, że poziom BAT jest drastycznie niższy u osób z nadmierną masą ciała oraz wszystkich dotkniętych cukrzycą. Co ciekawe istnieją powody by sądzić, że zależność pomiędzy aktywnością tkanki tłuszczowej brunatnej, a wspomnianymi przypadłościami jest dwukierunkowa.
Co to w praktyce oznacza?
Dostępne dane naukowe wskazują, że z jednej strony przyrost masy ciała sprzyja zmniejszeniu ilości BAT w ustroju. Z drugiej strony nie ulega wątpliwości niski poziom BAT sprzyja rozwojowi nadwagi i otyłości. Tak więc proces przyrostu masy ciała ma charakter błędnego koła, gdzie konsekwencje są zarazem przyczynami rozwoju metabolicznej patologii i konsekwentnie ja nakręcają. Z drugiej strony jako ciekawostkę warto dodać, że badania przeprowadzone na zwierzętach dowiodły, iż adaptacja ustrojowa do niskiej temperatury zachodzi przy wyraźnym zwiększeniu ilości BAT. Jako ciekawostkę warto tutaj dodać, iż powstaje ona z tkanki tłuszczowej białej! Proces ten nazywany jest transdyferencjacją. Fakt ten ma bardzo istotne znaczenie, pokazuje bowiem, że mamy możliwość zwiększania aktywności BAT i w ten sposób możemy ułatwiać redukcje tłuszczu zapasowego.
W jaki sposób zwiększyć aktywność BAT?
Na temat tego jak zwiększyć ilość tkanki tłuszczowej brunatnej oraz w jaki sposób zwiększyć jej aktywność krąży wiele rozmaitych spekulacji. Ekspozycja na działanie zimna wydaje się być sposobem najlepiej potwierdzonym, ale też dość ekstremalnym i potencjalnie niebezpiecznym. Można spotkać się z hipotezami, iż na działanie BAT w ustroju wpływa także dieta i aktywność fizyczna. Zależności te zaobserwowane zostały już w badaniach naukowych przeprowadzonych w latach 80. Brakuje jednak fachowych danych dających receptę na kierunkowe wykorzystanie brunatnej tkanki tłuszczowej w odchudzaniu za pomocą zabiegów żywieniowych i treningowych.
Istnieją jedynie przesłanki ku temu by sądzić, że kluczowe znaczenie w tej kwestii mogą mięć:
dobowe spożycie białka - im większy udział protein w diecie tym wyższa aktywność termogenna brunatnej tkanki tłuszczowej,
podaż wielonienasyconych kwasów z rodziny omega 3 - kwasy eikozapentaenowy i dokozaheksaenowy obecne w rybach morskich i niektórych algach wykazują zdolność do pobudzania aktywności brunatnej tkanki tłuszczowej,
rodzaj, czas trwania i częstotliwość aktywności fizycznej - im wyższa intensywność wysiłku, tym większa aktywność metaboliczna BAT.
W badaniach naukowych zaobserwowano także, że aktywność brunatnej tkanki tłuszczowej może ulec zwiększeniu przy stosowaniu diety kotogennej, niemniej jednak należy zachować ostrożność przy wyciąganiu daleko idących wniosków. Długotrwałe restrykcje w spożyciu węglowodanów mogą niekorzystnie wpłynąć na proces termo genezy, zwłaszcza u osób aktywnych fizycznie z umiarkowanym lub niskim poziomem tkanki tłuszczowej.
Podsumowanie
Nie ulega wątpliwości, że brunatna tkanka tłuszczowa pełni istotną rolę w regulacji gospodarki energetycznej organizmu, a od jej obecności i ilości w ustroju oraz – od termogennej jej aktywności uzależnione jest ryzyko rozwoju nadmiernej masy ciała oraz efektywność zabiegów odchudzających. Badania naukowe dotyczące opisanych w niniejszym opracowaniu zależności cały czas trwają.
Treści prezentowane na naszej stronie mają charakter edukacyjny i informacyjny. Dokładamy wszelkich starań, aby były one merytorycznie poprawne. Pamiętaj jednak, że nie zastąpią one indywidualnej konsultacji ze specjalistą, która jest dostosowana do Twojej konkretnej sytuacji.
