Testosteron, seks i związki

Wiele z tych badań ma luki metodologiczne i były oparte o formularze lub bardzo nieliczne, mało zróżnicowane grupy, więc istnieje tu duży margines błędu. Gdyby testosteron zamieniał ludzi w agresywne bestie, w klubach i siłowniach nie dałoby się normalnie funkcjonować, gdyż doping jest bardzo rozpowszechniony (30-60% bywalców regularnie stosuje różnorakie PES, PED; Performance-enhancing substance, performance-enhancing drug). Są to środki poprawiające osiągnięcia sportowe, zwiększające wydolność, moc, siłę, szybkość lub przyspieszające regenerację. Istnieją setki substancji, które nie mają nic wspólnego ze sterydami anaboliczno-androgennymi, a należą do grupy PES, PED (np. trzy generacje EPO, hormon wzrostu, insulina, hormony tarczycy, peptydy uwalniające hormon wzrostu – GHRP, analogi GHRH, beta-mimetyki, antagoniści alfa adrenergiczni; diuretyki stosowane do „robienia wagi” lub maskowania). Bardziej wiarygodne badania naukowe przeprowadzone na 4179 zdrowych mężczyznach pokazały, iż osoby agresywne lub wykazujące zachowania aspołeczne miały wysokie, jednak mieszczące się w granicach normy stężenia testosteronu. [2]

Czy testosteron powoduje agresję?

Jak wiadomo wysoki poziom testosteronu jest korzystny w czasie intensywnych zalotów, rywalizacji, poszukiwania partnerki. Niektórzy spekulują, iż dlatego właśnie u młodych mężczyzn stężenia testosteronu są tak wysokie (a kobiety znajdują się wtedy w szczycie swojego rozkwitu). Z drugiej strony, na późniejszym etapie, gdyby testosteron stale wywoływał agresję, istnienie związku dwóch ludzi byłoby bardzo trudne lub niemożliwe. Mało tego, wg niektórych badań [Berg SJ, 2001] ojcowie (po urodzeniu się dziecka) mają niższy poziom testosteronu, wyższy estradiolu oraz niższy kortyzolu w stosunku do grupy kontrolnej. Czy chodzi o ochronę potomstwa przed agresją? Czy to tylko przypadek? A może chodzi o zupełnie inne mechanizmy — tego nie wiadomo.

Z kolei u pasówki białobrewej samce z wyższym poziomem testosteronu wykazują silniejszy instynkt terytorialny, szczególnie w czasie godów. [13]

W dobrze kontrolowanych badaniach naukowych podawanie testosteronu zdrowym mężczyznom z reguły nie miało wpływu na zwiększanie agresji:

• Tricker R i wsp. 1996 - nie stwierdzono wpływu ponadfizjologicznych dawek testosteronu na agresję u mężczyzn w wieku 19-41 lat (nawet przy dawce 600 mg t. enanthate tygodniowo!), [3]
• Shalender Bhasin i wsp. 2001 – nie stwierdzono wpływu ponadfizjologicznych dawek testosteronu na agresję u 61 mężczyzn w wieku 18-35 lat (nawet przy podawaniu 600 mg tygodniowo, co kilkukrotnie przekracza normę dla młodego mężczyzny), [4] 
• O'Connor DB, 2002 r. [5] – brak związku dawki 200 mg testosteronu enanthate tygodniowo na agresję i wahania nastroju (komentarz: po podaniu 125 mg testosteronu egzogennego na wodzie lub oleju uzyskujemy poziom fizjologiczny; dowodem prawdziwości tego twierdzenia jest poziom testosteronu wolnego (FT) w badaniach Shalendera Bhasina – mężczyźni z grupy 125 mg testosteronu / tydzień wyjściowo mieli 49 ± 5 (pg/ml), w 16 tygodniu cyklu ledwie 52 ± 8 pg/ml. Jak widać taka dawka testosteronu praktycznie nie wpłynęła na poziom FT), [4]
• Shalender Bhasin i wsp. 2005 [6] – podawano 25, 50, 125, 300 lub 600 mg testosteronu enanthate tygodniowo 60 mężczyznom w wieku 60-75 lat. Nie stwierdzono wpływu ponadfizjologicznych dawek testosteronu na agresję i wahania nastroju u mężczyzn. Ma to szczególne znaczenie, gdyż po dawce 600 mg odnotowano stężenie testosteronu 101.9 nmol/L, czyli ~ 2939 ng/dL, a po dawce 300 mg odnotowano stężenie 1427 ng/dL. Norma dla testosteronu całkowitego wynosi: 280-1080 ng/dL (mężczyźni). [7] Czyli mężczyźni z grupy 600 mg t. enanthate przekroczyli 2.7 razy górny pułap normy dla testosteronu całkowitego, a z grupy 300 mg t. enanthate przekroczyli normę o 35%.

Wydaje się, że dla agresji znaczenie mają lokalne stężenia testosteronu. Często w prasie powiela się błędne uproszczenia w rodzaju: „U mężczyzny, szczególnie młodego, produkującego dużo testosteronu dużo łatwiej wywołać wybuch agresji. Odpowiadają za to niewielkie, symetryczne struktury mózgu nazwane ciałami migdałowatymi. Zawierają wiele receptorów testosteronu, który usposabia do reakcji gniewu i gwałtownych zachowań. Dojrzałych mężczyzn produkujących mniej testosteronu i czyniących większy użytek z kory przedczołowej (pomagającej kontrolować emocje) znacznie trudniej jest wyprowadzić z równowagi” [8]

Komentarz 

Nie ma wielkiej różnicy w stężeniach testosteronu pomiędzy nastolatkiem a dojrzałym mężczyzną. Dlatego w badaniach często łącznie ujmuje się grupy wiekowe 18-35 i np. 60-75 lat. Być może dla stężenia testosteronu miałoby znaczenie zestawienie 20 i 60-latka. Ponadto układ reakcji na bodźce jest bardzo skomplikowany i uczestniczą w nim struktury podkorowe (ciało migdałowate), podwzgórze, kora przedczołowa (prefrontal cortex). Dodatkowo obszar jądra migdałowatego jest odpowiedzialny za reakcje lęku i strachu. Z kolei w obszarze kory oczodołowo-czołowej tłumione są pewne zachowania. [9] Ponadto z mechanizmami agresji jest związana serotonina. [10, 12] Jedna z teorii mówi o tym, iż receptory 5-HT1A oraz 5-HT1B są związane z agresją, ale odwrotnie niż myślano (możliwe, iż kluczem jest hamowanie działania serotoniny w mózgu). [11] Z agresją, być może związany jest wcale nie testosteron, ale estradiol. [12] Choć badania przynoszą na razie sprzeczne rezultaty.

Zachowania seksualne a stężenia testosteronu

Wyróżnia się dwa rodzaje zachowań związanych z utrzymaniem partnerki (partnera). Jedna grupa to np. bezpośrednie jej chronienie, ukrywanie lub też groźba, działanie skierowane przeciwko partnerowi lub konkurentom. Np. zmuszenie partnerki, by spędzała z mężczyzną cały swój wolny czas mogłoby być przykładem działań skierowanych przeciwko kobiecie (zmniejsza to jednocześnie jej dostępność dla konkurencji). Zróżnicowana taktyka może zniechęcać konkurencję, wyrządzać szkody lub eliminować konkurentów. Kobiety mogą zastosować podobną taktykę sugerując, że ich partner nie jest zbyt mądry lub ostentacyjnie całując go w miejscu publicznym (ma to pokazać konkurentkom, że mężczyzna należy tylko do nich!). Techniki wymierzone w partnera mają obniżać ryzyko zdrady (groźba, która wywołuje obawy przed zdradą lub sugerowanie, iż dana partnerka nie zasługuje na ten związek). Do technik pozytywnych zalicza się np. zadowalanie partnera, obdarowywanie wybranki drogimi prezentami etc. Nie jest tajemnicą, iż mężczyźni często pragną seksu oralnego, a ich satysfakcja z bycia w związku jest tym większa, im częściej doznają podobnych pieszczot. Istnieją badania mówiące o tym, iż mechanizmem utrzymania partnera może być wykorzystanie seksu oralnego (zarówno przez kobiety, jak i mężczyzn). [16]

Inni badacze twierdzą, że na agresję i współzawodnictwo ma wpływ już nawet ekspozycja na testosteron i estrogeny w życiu płodowym! „Badania oparte na wielu populacjach wykazują, że stosunek długości palca drugiego (2D) do czwartego (4D) wyrażony, jako wskaźnik długości palców (2D:4D) wykazuje cechy charakterystyczne dla dymorfizmu płciowego”. [14] Co więcej, powiązano maskulinizację (ekspozycję na wyższe stężenia testosteronu) z bardziej szczodrym obdarowywaniem partnerek w ramach romantycznego związku. [15] Na dodatek mężczyźni z wyższym stężeniem testosteronu obdarowywali swoje wybranki gadżetami o erotycznym zabarwieniu. Byli to panowie pewni swoich predyspozycji oraz przekonani, że są z łatwością w stanie nawiązać znajomość. Jeszcze inne badania mówią o tym, iż panowie z wyższym poziomem testosteronu mniej angażowali się w związek. W końcu badania Stevena Arnocky i wsp. [17] mówią o tym, iż panowie z wyższym stężeniem testosteronu częściej przejawiali elementy zagrań taktycznych mających na celu zatrzymanie przy sobie partnera. I w tym przypadku taktyka nie polegała na zapewnianiu korzyści, a raczej na odstraszaniu konkurencji itd.

Czy ponadfizjologiczny poziom testosteronu sprzyja niewierności?

Tego nie ustalono. Z pewnością nawet znikoma dawka (200 mg t. enanthate tygodniowo) ma wpływ na samoświadomość seksualną oraz odczuwane podniecenie, pobudzenie. [18] Na zakończenie dodam, iż testosteron o powolnej kinetyce ma znikomy wpływ na funkcjonowanie społeczne i seksualne, co udowodniono w badaniu dotyczących 28 mężczyzn [19] (nawet dawka 1 grama t. undecanoate nie miała wpływu na agresję, wahania nastroju, ilość zbliżeń czy masturbację). Odnotowano niewielki wpływ na wskaźnik wrogości i gniewu. Inna kwestia, iż wolna kinetyka TU spowodowała, że stężenie testosteronu wzrosło z 20.7 ± 1.5 nmol/litr do 37.5 ± 2.2 nmol/litr w pierwszym tygodniu. Zapewne efekty stosowania testosteronu o szybszej kinetyce byłyby inne. Była to wolno uwalniana forma undecanoate (podnosi on testosteron do maksymalnego poziomu dopiero po 7 dniach i przez 7 tygodni utrzymuje jego poziom w osoczu). Tymczasem w przypadku najczęściej nadużywanych przez mężczyzn: testosteronu enanthate, propionate, cypionate oraz mieszanek (omnadren, sustanon i inne pochodzące z czarnego rynku) zwyżka poziomu testosteronu w osoczu występuje już po 24 h! Przykładowo w badaniu z 1990 roku Weinbauer GF i wsp. [20] pojedyncza iniekcja 32.8 mg testosteronu enanthate (tj. 23.6 mg czystego testosteronu) lub 32.7 mg dihydrotestosteronu-enanthate spowodowała wzrost poziomu testosteronu o 400% już po 24 godzinach (w przypadku DHT wzrost wynosił 800%).