Dieta nie ma wpływu na trądzik? Skąd wzięło się takie przekonanie? Część II

To druga część artykułu. Pierwszą znajdziesz tutaj:

• Dieta nie ma wpływu na trądzik? Skąd wzięło się takie przekonanie? Część I

Mleko a trądzik – przekonujące mechanizmy, słabe wsparcie w badaniach

Zagadnieniami związanymi z wpływem mleka i produktów mlecznych na etiologię trądziku w ostatnich latach intensywnie zajmuję się Dr. Bodo Melnik. Jedna z jego licznych publikacji w tym zakresie ukazała się ostatnio w Nestle Nutritional Workshop Series [1]. Przed zapoznaniem się z treścią artykułu można byłoby przypuszczać, że autor będzie starał się wykazać, że konsumpcja mleka (szczególnie z płatkami śniadaniowymi) nie ma wpływ na trądzik. Nic bardziej mylnego. Podobnie jak w swoich wcześniejszych publikacjach, Dr. Melnik przedstawił interesujące mechanizmy molekularne, wskazujące, że konsumpcja mleka i produktów mlecznych może sprzyjać powstawaniu zmian trądzikowych. Pokrótce mleko i niektóre produkty mleczne mają silny wpływ na zwiększanie poziomu insuliny i insulinopodobnego czynnika wzrostu-1 (IGF-1). W badaniach wykazano związek między zwiększonym stężeniem IGF-1, a występowaniem trądziku. Wysoki poziom IGF-1 przyczynia się do zmniejszenia poziomu czynnika transkrypcyjnego Fox01 w komórkach skóry, co może wiązać się z nasiloną produkcją sebum i keratyny, zwiększoną wrażliwością na androgeny oraz nadmiernym wzrostem komórek skóry. Jednocześnie wysoki poziom insuliny może przyczyniać się do zwiększenia poziomu i biodostępności IGF-1 oraz androgenów. Dodatkowo na koniec wspomnianej publikacji pojawił się wniosek, że w przyszłości powinny zostać przedsięwzięte kroki w celu zmniejszenia właściwości silnie insulinotropowych mleka i produktów mlecznych. Jest więc szansa, że być może za jakiś czas pojawią się produkty mleczne bardziej przyjazne dla pacjentów z trądzikiem.

W kilku ostatnio przeprowadzonych badaniach obserwacyjnych wykazano pozytywny związek między konsumpcją mleka i produktów mlecznych (szczególnie mleka odtłuszczonego), a występowaniem trądziku [2]. Często na podstawie tych publikacji wyciągany jest wniosek – produkty mleczne powodują trądzik. Taki wniosek jest jednak przedwczesny. Przeprowadzone badania (z wyjątkiem jednego, gdzie wykorzystano metodę trzydniowego bieżącego notowania) oparte były na kwestionariuszach częstości spożycia oraz zawodnej pamięci uczestników. W gruncie rzeczy mogą one służyć jedynie do generowania hipotez, które następnie powinny zostać zweryfikowane w randomizowanych kontrolowanych próbach.

Według innej koncepcji konsumpcja mleka i produktów mlecznych może przyczyniać się do nasilania zmian trądzikowych w związku z zawartymi w produktach mlecznych czynnikami wzrostu (zarówno syntetycznymi, jak i występującymi naturalnie) [3]. W tym kontekście warto podkreślić, że bakterie probiotyczne (szczególnie z rodzaju Lactobacillus) wykorzystują IGF-1 podczas procesu fermentacji. Z tego względu zawartość tego czynnika wzrostu w fermentowanych produktach mlecznych może być znacznie niższa niż w produktach nie poddanych fermentacji. Określenie wpływu fermentowanych i niefermentowanych produktów mlecznych na występowanie zmian trądzikowych niewątpliwie wymaga dalszych badań.

Węglowodany promują powstawanie trądziku hormonalnego?

Kilka randomizowanych kontrolowanych prób przeprowadzonych w ostatnich latach wskazuje, że obniżenie indeksu i ładunku glikemicznego diety może przyczyniać się do poprawy skóry trądzikowej [4]. W jednym z takich badań przestrzeganie diety z obniżonym indeksem i ładunkiem glikemicznym przyczyniło się do obniżenia indeksu wolnych androgenów, zwiększenia wrażliwości insulinowej i poprawy skóry trądzikowej. W badaniu tym ilość węglowodanów została obniżona do 44% zapotrzebowania energetycznego. Przy czym, ilość białka została zwiększona do 23% zapotrzebowania energetycznego.

Wracając na chwilę do poprzedniej części. Brak trądziku odnotowano w wielu społecznościach utrzymujących się przy życiu z łowiectwa, zbieractwa oraz ogrodnictwa. Niskie spożycie węglowodanów niekoniecznie stanowiło cechę charakterystyczną dla tych społeczności. Przykładowo w diecie mieszkańców wyspy Kitava węglowodany stanowiły 69% energii dostarczanej, podczas gdy w tradycyjnej diecie okinawskiej stanowiły one aż 85% energii dostarczanej. Być może inne czynniki charakterystyczne dla zachodniego stylu życia, m.in. niska aktywność fizyczna, niedobory witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K2), nadmierna konsumpcja kwasów tłuszczowych z rodziny omega-6 sprawiają, że wysokie spożycie węglowodanów przyczynia się do nasilenia zmian trądzikowych. Niemniej jednak umiarkowana restrykcja węglowodanów do ilości stanowiącej około 40% energii dostarczanej oraz zwrócenie uwagi na ich źródła w wielu przypadkach jest zabiegiem dającym korzystne efekty.

Omega-3 pomocne w leczeniu trądziku?

Kwasy tłuszczowe omega-3 mogą mieć zastosowanie w leczeniu trądziku w związku z działaniem przeciwzapalnym. Wykazują one również działanie antydepresyjne, co nie jest bez znaczenia w przypadku pacjentów z trądzikiem [5]. Między innymi w badaniach obserwacyjnych przeprowadzonych w Korei stwierdzono niższą częstość spożycia ryb u pacjentów z trądzikiem. W ostatnio przeprowadzonym badaniu z udziałem 13 pacjentów z trądzikiem zapalnym wykazano, że suplementacja olejem rybim (3 g na dzień; 930 mg EPA) po 12 tygodniach przyczyniła się do poprawy skóry trądzikowej u 8 pacjentów [6]. Jednakże u 4 pacjentów odnotowano pogorszenie skóry trądzikowej w wyniku suplementacji. Interesujące jest, że wśród pacjentów, gdzie odnotowano poprawę – 7 posiadało trądzik o umiarkowany i ostrym nasileniu, podczas gdy wśród pacjentów u których odnotowano pogorszenie – 3 miały trądzik o łagodnym nasileniu. Na chwilę obecną trudno powiedzieć dlaczego w przeprowadzonym badaniu suplementacja olejem rybim przyczyniła się do nasilenia zmian trądzikowych u pacjentów z łagodnym trądzikiem. Należy mieć na uwadze, że wielonienasycone kwasy tłuszczowe łatwo ulegają oksydacji. W przypadku suplementów proces oksydacji może zachodzić zarówno podczas produkcji, jak i przechowywania oleju rybiego. Zwiększając konsumpcję wielonienasyconych kwasów tłuszczowych należy również zadbać o dostateczną podaż witaminy E, chroniącej wielonienasycone kwasy tłuszczowe przed utlenieniem. W oczekiwaniu na dalsze badania odnośnie wpływu kwasów tłuszczowych omega-3 na leczenie trądziku przede wszystkim polecałbym regularną konsumpcję tłustych ryb i zachowanie umiaru przy ewentualnej dodatkowej suplementacji olejem rybim.

Trądzik to kwestia hormonów a nie diety

W jednej z ostatnio opublikowanych prac przeglądowych przeanalizowano wyniki licznych badań odnośnie zaburzeń hormonalnych występujących u pacjentów z trądzikiem. Wnioski z tej pracy wskazują, że do najczęściej występujących zaburzeń hormonalnych w tej grupie należą zwiększony poziom testosteronu, progesteronu, glikokortykoidów, insuliny, IGF-1 oraz obniżony poziom estrogenów [7]. Można więc mówić o zwiększonej podatności na występowanie zmian trądzikowych u niektórych osób. Niemniej jednak należy mieć na uwadze, że zgodnie z wnioskami z niniejszego artykułu styl życia i sposób żywienia mają istotny wpływ na stężenia wymienionych hormonów.

Podsumowując trądzik stanowi schorzenie o złożonej etiologii. W związku z czym, bardzo rzadko pojedyncze, proste zabiegi przynoszą dramatyczną poprawę. Często niezbędne jest wprowadzanie szeregu zmian w stylu życia i sposobie żywienia. Niżej zwróciłem uwagę na kilka składników pokarmowych, które mogą w dosyć wszechstronny sposób poprawiać profil mikroflory jelitowej i przyczyniać się do zmniejszenia stresu oksydacyjnego. Wymienione składniki okazały się skuteczne w ostatnio przeprowadzonych badaniach. Niemniej jednak przy licznych błędach dietetycznych korzyści związane z ich przyjmowaniem mogą być ograniczone.

W swojej praktyce proponuje ich zastosowanie jako uzupełnienie, a nie jako alternatywę dla rozsądnie zaplanowanej diety:

• Cynk – W jednym z przeprowadzonych niedawno badań stwierdzono zmniejszenie ilości zapalnych zmian trądzikowych o 57% po 8 tygodniach suplementacji glukonianem cynku (30 mg/dzień) [8]. Cynku wykazuje właściwości antybakteryjne i jest niezbędna do utrzymania wysokiej aktywności enzymów antyoksydacyjnych. Wprowadzając suplementację cynkiem należy przede wszystkim zadbać o dostateczną podaż miedzi wraz z dietą (około 2-3 mg/dzień).
• Laktoferryna – W kilku ostatnio przeprowadzonych badaniach suplementacja laktoferryną przyczyniła się do wyraźniej poprawy skóry trądzikowej [9]. Laktoferryna jest glikoproteiną występującą naturalnie w mleku matki oraz wydzielinach śluzowych, takich jak ślina i łzy. Wykazuje silne właściwości przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, immunomodulujące i antyoksydacyjne. Należy mieć na uwadze, że w większości badań stosowano dawkę 200 mg/dzień, podczas gdy wiele dostępnych na rynku preparatów często zawiera znacznie mniejsze dawki.
• Zielona herbata – Katechiny zawarte w zielonej herbacie (zwłaszcza EGCG) wykazują silne właściwości antyoksydacyjne. Regularna konsumpcja zielonej herbaty może przyczynić się do zmniejszenia poziomu insuliny i poprawy wrażliwości insulinowej [10]. Zawartość korzystnych EGCG w parzonej zielonej herbacie może jednak wahać się w bardzo szerokim zakresie (od 5 mg do 460 mg/filiżanka), co jest w głównej mierze zależne od gatunku herbaty, jakości gleb, warunków uprawy i wieku liści [11]. W związku z czym, żeby wyjść na swoje warto pokusić się o zakup lepszej jakości zielonej herbaty. Ze względu na gatunek szczególnie wysoką zawartością EGCG charakteryzuje się japońska Sencha i Gyukoro. Dodatkowo na biodostępność EGCG istotny wpływ może mieć również typ herbaty (w torebkach lub liściasta), sposób parzenia i czas picia (na czczo, razem lub między posiłkami).
• N-Acetylcysteina (NAC) – W jednym z ostatnio przeprowadzonych badań po 8 tygodniach suplementacji NAC (1200 mg/dzień) odnotowano zmniejszenie stężenia malondialdehydu (marker stresu oksydacyjnego) o 38,8% i interlukiny-8 (marker stanu zapalnego) o 72% oraz zwiększenie stężenia glutationu (wewnątrzkomórkowy antyoksydant) o 205%, co przełożyło się na obniżenie ilości zapalnych zmian trądzikowych o 50% [12]. W tym samym badaniu korzystne efekty przyniosła również suplementacja sylimaryną i selenem. Wzrost stężenia glutationu przy suplementacji slimaryną był nawet bardziej wyrażny (+271%), co jednak nie przyczyniło się do większego obniżenia ilości zapalnych zmian trądzikowych (-53%). 

Rosnąca liczba dowodów wskazuje również, że zastosowanie w leczeniu trądziku mogą mieć antyoksydanty stosowane zewnętrznie, zwłaszcza witamina B3, cynk i zielona herbata [13].