Czy stosowanie diety low carb prowadzi do groźnej kwasicy metabolicznej?

Niefortunne pomylenie pojęć

Pojęcia takie jak „kwasica ketonowa” oraz „ketoza” traktowane są często jako synonimy i używane w sposób, który wprowadza wiele zamieszania. Nagminne powielanie tego błędu doprowadziło do niesłusznego przekonania, jakoby diety niskowęglowodanowe doprowadzać miały do stanów zagrażających zdrowiu, a nawet życiu. Tak naprawdę terminy „ketoza” i „kwasica ketonowa” nie odnoszą się do tych samych stanów fizjologicznych i wiążą się ze zgoła innymi konsekwencjami metabolicznymi i zdrowotnymi.

Czym jest ketoza?

Ketoza jest specyficznym stanem fizjologicznym, w którym w wyniki niedoboru glukozy i zapasów glikogenu wątrobowego dochodzi do wyraźnego wzrostu produkcji ciał ketonowych (proces ten nazywa się ketogenezą). Ciała ketonowe są produktami niepełnego metabolizmu kwasów tłuszczowych i mogą być wykorzystywane jako materiał energetyczny przez mózg, serce oraz inne narządy i tkanki. Nasilona ketogeneza nie jest zjawiskiem patologicznym, a stanem, który towarzyszy nam od zarania dziejów w okresach braku dostępności pożywienia, deficytu glukozy oraz w przypadku intensywnego wysiłku fizycznego. Nadmiar ciał ketonowych usuwany jest przez drogi oddechowe, skórę i przez nerki wraz z moczem. U osób metabolicznie zdrowych nie ma możliwości, by poziom ciał ketonowych osiągnął próg stanowiący zagrożenie dla zdrowia i życia.

Czym jest kwasica ketonowa?

Do kwasicy ketonowej dochodzi nie wtedy gdy brakuje glukozy, a wtedy gdy brakuje insuliny, co może mieć miejsce np. w przypadku cukrzycy. W przypadku deficytu tego hormonu krążąca we krwi glukoza nie jest w stanie dostać się do komórek, przez co zablokowany zostaje jej dostęp do podstawowych szlaków metabolicznych. Organizm musi poszukać alternatywnego źródła energii i uwalnia duże ilości glukagonu i adrenaliny, by nasilić rozpad tłuszczu i zwiększyć produkcję ciał ketonowych. Dochodzi wtedy do stanu, w którym organizm próbując obniżyć poziom glukozy zalegającej w krwiobiegu, zaczyna usuwać ją przez nerki wraz z moczem. Efektem może być odwodnienie osmotyczne, utrata niezbędnych elektrolitów, obniżenie pH krwi, a w konsekwencji nawet śpiączka, a nieraz również zgon.

Ketoza a kwasica metaboliczna – porównanie

Poniżej tabelka ilustrująca poziom ciał ketonowych w rozmaitych przypadkach, warto zwrócić na różnice pomiędzy dietą ketogenną, a kwasicą metaboliczną zagrażającą zdrowiu i życiu, gdy może dojść do obniżenia pH krwi.

Najważniejsze na koniec…

Wiemy już, że istnieje zasadnicza różnica pomiędzy kwasicą metaboliczną a stanem ketozy indukowanej dietą (zwanym też ketozą fizjologiczną). Najważniejsze jest jednak to, iż obniżenie spożycia węglowodanów wcale nie musi skutkować nasiloną produkcją ciał ketonowych. Do takiego stanu dochodzi bowiem jedynie przy bardzo niskim ich udziale w diecie (zazwyczaj poniżej 30 – 50 g na dobę). Tymczasem diety niskowęglowodanowe, zwłaszcza te zalecane osobom aktywnym fizycznie, zakładają najczęściej spożycie węglowodanów przekraczające, niekiedy znacznie pułap 100 g na dobę. W takich wypadkach nie należy zbytnio przejmować się ani kwasicą metaboliczną, ani też samą ketozą, która, choć nie jest stanem patologicznym, to przecież nie jest też sytuacją konieczną, by doprowadzić do nasilonego spalania tłuszczu zapasowego.