Masowe przypadki dopingu w sporcie VS nowe metody wykrywania

W 2012 roku wykryto 4500 przypadków dopingu (WADA)

Z tego 50% dotyczyło używania sterydów anaboliczno-androgennych i podobnych substancji.

Na 4500 przypadków dopingu:

• 2279 stanowiły sterydy anaboliczno-androgenne (w skrócie „SAA” i pochodne np. testosteron, metanabol, winstrol, trenbolone, norethandrolone; oxabolone; oxandrolone; oxymesterone;),
• 697 stymulanty (sibutramina, efedryna, pseudo-efedryna, adrenalina, fentermina/adipex; Adrafinil; amfepramone; amfetamine; amfetaminil; amiphenazole; benfluorex; benzylpiperazine; bromantan; clobenzorex; cocaine;)
• 406 kannabinoidy (np. THC i syntetyki),
• 365 glukortykosteroidy,
• 322 diuretyki i maskowanie (np. diuretyki pętlowe; acetazolamide; amiloride; bumetanide; canrenone; chlortalidone; etacrynic acid),
• 181 hormony peptydowe (np. FG-4592; EPO, dEPO, CERA; hCG, LH, IGF-1, GH),
• 131 agoniści beta2 (np. clenbuterol, salbutamol, fenoterol),
• 74 inhibitory aromatazy/modulatory/SERM/inhibitory miostatyny np. środki antyestrogenowe (np. clomid, , anastrazol/arimidex); SERM (np. tamoxifen, toremifen); Agoniści receptora aktywowanego przez proliferatora peroksysomalnego (PPARδ) np. GW1516; agoniści osi PPARδ-AMP- kinaza białkowa aktywowana przez AMP (AMPK) np. AICAR,
• 26 narkotyki (np. heroina, kokaina),
• 5 alkohol,
• 1 manipulowanie,

Źródło: dane WADA [6]

Bardzo często zdarza się, że dopiero po kilku-kilkunastu latach opracowuje się skuteczną metodę wykrywania nowych substancji używanych w dopingu (np. różnych generacji środka używanego w dopingu wytrzymałościowym: EPO - erytropoetyny, występuje pod nazwami takimi jak EPO, dEPO - Darbepoetyna alfa czyli II generacja, CERA ang. Continuous erythropoietin receptor activator czyli III generacja) [3]. Początkowo, w latach 90 XX wieku, doping EPO dało się „wykryć” tylko pośrednio, poprzez ocenę ilości hematokrytu u zawodnika. A że kolarze mieli do dyspozycji sprzęt do badania krwi oraz doskonale wiedzieli jak zmniejszać poziom hematokrytu (np. intensywnym treningiem), próba złapania ich na dopingu była skazana na porażkę. Tak naprawdę było to szukanie po omacku śladów i działania substancji której nie potrafiono odnaleźć bezpośrednio. Ale było to bardzo nieprecyzyjne i łatwo było „oszukać” kontrolujących. Obecnie próbki krwi mogą być przechowywane nawet 10 lat – sportowcy mogą wpaść w poważne kłopoty gdy już dawno zapomną o sporcie: „osiem lat po igrzyskach w Atenach czworo sportowców utraciło medale na podstawie powtórnej analizy próbek moczu. Próbki krwi z igrzysk w Pekinie przebadano ponownie już pięć miesięcy po ich zakończeniu, bo koledzy ze Szwajcarii opracowali nową metodę wykrywania EPO trzeciej generacji. Piątce sportowców – w tym mistrzowi olimpijskiemu w biegu na 1500 m Rasheedowi Ramzi z Bahrajnu – udowodniono stosowanie preparatu CERA.” [1] Podobna historia spotkała legendarnego kolarza, Lance’a Armstronga. Po latach stosując nowe metody wykrywania - w próbkach przechowywanych w laboratorium stwierdzono u niego EPO, przyznał się też do stosowania dopingu testosteronem, kortyzonem czy transfuzjami krwi. W efekcie pozbawiono go wszystkich zwycięstw w Tour de France oraz „wyrzucono” ze świata sportu wyczynowego (np. triatlonu). Identycznie „wpadł” kolarz Tyler Hamilton – od razu po igrzyskach olimpijskich w Atenach (2004) miał problemy w związku z używaniem transfuzji krwi. Najprawdopodobniej lekarz (nielegalny, współpracownik dopingowy) przez przypadek przetoczył Hamiltonowi krew innego zawodnika. Po wybuchu gigantycznego skandalu w roku 2012 Tylerowi ostatecznie odebrano medal olimpijski. Z tego właśnie powodu medal brązowy otrzymał Australijczyk Michael Rogers (na igrzyskach w Atenach, w 2004 roku, zajął IV miejsce; tak więc pod dyskwalifikacji Hamiltona „wskoczył” na 3 lokatę i otrzymał brązowy medal). Pojawił się duży problem z pola etyki – Rogers wkrótce wpadł na stosowaniu dopingu (clenbuterol). Jak więc można było zabrać medal jednemu „rzezimieszkowi”, a dać drugiemu? Taki sam los spotkał sportowców korzystających z usług laboratorium BALCO (opracowano tam m.in. niewykrywalny doping THG - tetrahydrogestrinone). Doping THG wykryto w laboratorium w Los Angeles. „Gdy sprawa wyszła na jaw, pięć olimpijskich medali (z 2000 r. w Sydney) straciła Marion Jones, zdyskwalifikowano również kilku innych znanych lekkoatletów (m.in. Dwaina Chambersa, Tima Montgomery'ego i kulomiota C.J. Huntera)” [2].

Ale to nie wszystko!

Od 2002 do 2008 roku w laboratoriach WADA wykryto 22 nowe sterydy, zmienione strukturalnie, aby oszukać kontrole antydopingowe!

Metoda LC-MS/MS (prekursorowe skanowanie jonów)

Pozwoliła na wykrycie w roku 2008 stosowania przez atletów analogów trenbolonu (dokładniej - metylowanego trenbolonu), co wyeliminowało ze startu w Chinach, w Beijing aż 11 ciężarowców!

Kolejna metoda to paszport biologiczny

Podawanie SAA powoduje zmniejszenie produkcji endogennego testosteronu, podobne „skoki” można łatwo wykryć we wspomnianym paszporcie każdego zawodnika.

Archiwalna metoda porównywania proporcji testosteronu do epitestosteronu też zebrała żniwo

W 1994 roku w Hiroszimie, złapano na dopingu 9 złotych medalistów – stosowali DHT (dihydrotestosteron).

Podobnie było z hormonem wzrostu (ang. GH-growth hormone) – był wykrywalny tylko w testach krwi i tylko przez 24-36 h po użyciu. Dodatkowo metoda jego wykrywania była kosztowna. Po opracowaniu nowego testu, okazało się, że „dopingowiczów” jest bardzo dużo:
 

„Test stosowało laboratorium antydopingowe w czasie Igrzysk Olimpijskich i Paraolimpijskich 2012 w Londynie, w wyniku czego 8 września 2012 Międzynarodowy Komitet Paraolimpijski ogłosił zawieszenie dwóch sztangistów na dwa lata z powodu naruszenia zasady antydopingowej w związku z hormonem wzrostu. Orzeczenie było następstwem niekorzystnego wyniku testu przeprowadzanego przez analityków z King's College London w laboratorium antydopingowym z wykorzystaniem nowego testu”. [4].

Jeżeli prześledzisz statystyki „wpadek” dopingowych w ostatnich latach, obserwuje się lawinowy wzrost przypadków stosowania archaicznych sterydów w rodzaju stanazololu (winstrolu), oral turinabolu czy metanabolu [5].

Dlaczego atleci sięgają po te „archiwalne” środki?

• gdyż bardzo szybko i skutecznie zwiększają siłę oraz masę,
• ich skutki uboczne są doskonale poznane.
• ze względu na najczęstszą drogę podawania (oralną), osoby obawiające się iniekcji często sięgają właśnie po podobnego rodzaju SAA.
• środki te działają krótkotrwale – więc skutki uboczne dają się łatwiej kontrolować w porównaniu do substancji krążących w organizmie nawet przez 30-40 dni (np. długie estry, wysokie dawki substancji takich jak nandrolone).

Istniała jeszcze jedna przyczyna stosowania winstrolu oraz „metki” – doping można było wykryć tylko w ściśle określonym oknie czasowym po wzięciu danego preparatu. Niestety, obecnie sytuacja zmieniła się diametralnie.

Przykładowo laboratorium WADA w Kolonii wykryło:

• 16 przypadków stosowania winstrolu w roku 2008,
• 21 przypadków stosowania winstrolu w roku 2009,
• 39 przypadków stosowania winstrolu w roku 2010,
• 18 przypadków stosowania winstrolu w roku 2011,
• 17 przypadków stosowania winstrolu w roku 2012,
• 182 przypadków stosowania winstrolu w roku 2013.

Jak widać, ze średniej liczy 23 przypadków rocznie, od wczesnego grudnia 2012 roku do początku grudnia 2013 roku wykryto 182 przypadki stosowania winstrolu. Jest to ośmiokrotny wzrost! Dlaczego stało się to możliwe? Naukowcy opracowali nowe metody wykrywania dopingu polegające nie na szukaniu krótkotrwałych metabolitów w moczu (fazy I i II), tylko znajdywaniu długotrwałych metabolitów np. SAA (tzw. LTM ang. long-term metabolites). Pierwsza praca poświęcona nowej metodzie została opublikowana w 1996 roku [5].

Wprowadzenie nowej metody screeningowej to drastyczna nowa jakość: wykrywane są metabolity winstrolu takie jak 3´-hydroxystanozolol-O-glukuronid w stężeniu mniejszym niż 20 pg/ml. Aby zobrazować problem 1 Miligram (czyli jedna tysięczna część grama) jest równy 1 000 000 000 pg (pikogramów). A to znaczy, że czułość podobnej aparatury jest kosmiczna. W jednym mililitrze można wykryć mniej niż 20 cząsteczek metabolitu.

Na domiar złego nowa metoda wykrywania opiera się na nowych, charakterystycznych metabolitach winstrolu takich jak:

• stanozolol-N-glucuronide,
• stanozolol-O-glucuronide,
• 16β-hydroxystanozolol-O-glucuronide,
• 4β-hydroxystanozolol-glucuronide
• LTM 17-epistanozolol-N-glucuronide (nowy metabolit długotrwały)

Ta sama technika została wdrożona w styczniu 2013 roku do wykrywania dehydrochloromethyltestosteronu – lepiej znanego jako oral turinabol (kluczowy produkt tajnego programu dopingowego NRD o oznaczeniu kodowym 14,25; oral turinabol to pochodna metanabolu, złagodzona wersja klasycznego sterydu anaboliczno-androgennego dla atletów).

Wdrożono sposób wykrywania 3 metabolitów długotrwałych (LTM) oral turinabolu:

• 4-chloro-17-methyl-5β-androstane-3,16,17-triol
• 4-chloro-17-hydroxymethyl-17-methyl-18-nor-5β-androst-1,13-diene-3-ol
• 4-chloro-17-hydroxymethyl-17-methyl-18-nor-5β-androst-13-ene-3-ol

Sprawiło to, że w pierwszych 11 miesiącach roku 2013 wykryto 82 przypadki dopingu oral turinabolem, w 2012 roku 1 przypadek (podobnie w 2009 i 2010). W przypadku starej metody (dostępnej do grudnia 2012 roku) oznaczania metabolitów oral turinabolu w moczu możliwe byłoby wykrycie tylko jednego lub dwóch przypadków używania dopingu farmakologicznego.

Takie same długotrwałe metabolity (LTM) odnaleziono dla niezmiernie popularnego sterydu – anapolonu:

• 18-nor-2x, 17β-hydroxymethyl-17α-methyl-5α-androst-13-en-3α-ol,
• 18-nor-17β-hydroxymethyl-17α-2x-methyl-5α-androst-13-en-3-one,

oraz oxandrolonu (anavaru):

• 17β-hydroxymethyl-17α-methyl-18-nor-2-oxa-5α-androsta-13-en-3-one,
• 17α-hydroxymethyl-17β-methyl-18-nor-2-oxa-5α-androsta-13-en-3-one,

W końcu dla najpopularniejszego sterydu anaboliczno-androgennego – metanabolu, dianabolu (methandrostanolone, methandienone):

• 18-nor-17β-hydroxymethyl,17α-methyl-androst-1,4,13-trien-3-one,
• 18-nor-17β-hydroxymethyl,17α-methyl-androst-1,4,13-trien-3-one-sulfate.

Podsumowanie

Wojna pomiędzy stosującymi doping atletami, a kontrolującymi nigdy się nie kończy. Opracowywane są nowe środki i sposoby ich wykrywania. Na szali „czystości sportu” położono miliony dolarów – gdyż testy są bardzo kosztowne. Czy ta walka ma sens? Niech każdy oceni samodzielnie.