Kamienie nerkowe są niezwykle bolesnym i częstym powodem zgłaszania się chorych do izby przyjęć. Częściej dotyczą mężczyzn, a pierwsze objawy pojawiają się w 3. i 4. dekadzie życia. Większość złogów jest zbudowana z soli wapnia np. szczawianów wapnia, ale także z szczawianów i fosforanów wapnia, samych fosforanów wapnia oraz struwitu. 80% to szczawiany wapnia i/lub fosforany wapnia. 10% to struwit.
Przyczyną 6-7% złogów jest kwas moczowy, a 1-2% cystyna. Kamica nerkowa dotyczy tworzenia się złogów na każdym poziomie odprowadzania moczu, choć najczęściej dotyczą nerek. Każdy pacjent z kamicą nerkową powinien przeprowadzić odpowiednią ocenę uwzględniając skład złogów. Bez względu na podstawową przyczynę choroby, konieczny jest wymuszony wzrost spożycia płynów, aby osiągnąć dzienną produkcję moczu o objętości 2 litrów. Ryzyko kamicy nerkowej zmniejsza spożywanie wina, piwa i kawy, natomiast zwiększają napoje zakwaszane kwasem ortofosforowym, jak na przykład coca-cola, a także sok grejpfrutowy, jabłkowy i pomidorowy.
Hiperkalciuria - zwiększone wydalanie wapnia z moczem
Ograniczone spożycie wapnia nie jest zalecane w tym przypadku (wbrew zaleceniom obowiązującym jeszcze 10-15 lat temu). Wystąpieniu hiperkalciurii sprzyja duże spożycie sodu (np. sól kuchenna) oraz białka (typowa dieta kulturysty jest wysokobiałkowa). Postępowanie dietetyczne w przypadku hiperkalciurii obejmuje zmniejszenie spożycia sodu (ograniczenie potraw obficie solonych), białka (0.8 – 1 g / kg masy ciała dziennie) i szczawianów w diecie (np. ich źródła to czekolada, kawa rozpuszczalna, szpinak). Diety o zawartości wapnia ≥ 1 g / dziennie (oraz o niskiej zawartości białka i niskiej zawartości sodu) mogą chronić przed tworzeniem się kamieni w hiperkalciurii. Ograniczenie soli w diecie jest przydatne w ograniczaniu wydalania wapnia z moczem, a zatem może być pomocne w pierwotnej i wtórnej prewencji kamicy nerkowej. Niska zawartość białka zmniejsza kalciurię i może być przydatna w zapobieganiu kamieniom i zachowaniu masy kostnej. Kwasy tłuszczowe omega-3 i otręby różnego pochodzenia zmniejszają kalciurię, ale ich wpływ na powstawanie kamieni jest nieznany. Napoje dla sportowców nie zwiększają ryzyka powstawania kamieni.
duża podaż sodu w diecie => zmniejszenie reabsorpcji sodu i wtórnie wapnia (a więc zwiększone ich wydalanie w moczu)
Podaje się tu tlenek, asparginian lub cytrynian magnezu (200-400 mg dziennie u dorosłych) oraz witaminę B6 (50-150 mg dziennie).
Hiperoksaluria - zwiększone wydalanie szczawianów z moczem
Zalecana jest dieta uboga w szczawiany. Bogate źródła szczawianów stanowią rabarbar, szczaw, kapusta włoska, czekolada, kawa rozpuszczalna, kakao, coca-cola, orzechy, szpinak, truskawki. Podaż wapnia powinna oscylować w granicach 800-1200 mg / dzień dla dorosłych. Diety bogate w szczawiany i/lub ubogie w wapń zwiększają wydalanie szczawianów z moczem. Ograniczenie spożycia białka może zmniejszyć wydalanie szczawianu z moczem, chociaż dieta wegetariańska może prowadzić do zwiększenia stężeń szczawianów w moczu. Dodanie otręb do diety ubogiej w szczawiany hamuje jej pozytywny wpływ na wydalanie szczawianów. Z kolei owoce i warzywa z reguły nie prowadzą do zwiększenia ilości szczawianów w moczu. Przyjmowanie pirydoksyny (witaminy B6) zmniejsza wydalanie szczawianów (dawkowanie od 75 do 450 mg dziennie). Jan Duława: „Jony wapnia wiążą szczawiany w przewodzie pokarmowym, zapobiegając w ten sposób ich wchłanianiu. Wykazano, że nawet 20-krotne zwiększenie szczawianów w diecie nie zwiększa ich wydalania w moczu, jeżeli dieta zawiera przynajmniej 4 g wapnia/dobę. Wynika z tego, że dieta ubogowapniowa należy do czynników ryzyka kamicy nerkowej”. Nie należy stosować nadmiernych ilości witaminy C oraz D.
Hiperurykozuria - zwiększone wydalanie kwasu moczowego
U pacjentów z kamieniami nerkowymi wapniowymi sugeruje się ograniczenie spożycia białka i puryn (co powinno zmniejszyć wydalanie kwasu moczowego), chociaż nie zostało to jednoznacznie udowodnione.
Hipocytraturia - niedobór cytrynianów w moczu
Cytryniany wykazują aktywność wiążącą (chelatorową) w stosunku do wapnia, hamując akumulację szczawianów wapnia i fosforanów wapnia. Podawanie alkalicznych soli cytrynianowych (cytrynianiu potasu lub cytrynianiu potasowo-magnezowego) jest zalecane do leczenia kamicy nerkowej z hipocytraturią, chociaż przestrzeganie tego leczenia jest ograniczone przez działania niepożądane (zaburzenia żołądkowo-jelitowe) i koszty. Zwiększone spożycie owoców i warzyw (z wyjątkiem tych o wysokiej zawartości szczawianów) zwiększa wydalanie cytrynianu i wiąże się ze znaczną ochroną przed ryzykiem tworzenia się kamieni. Cytrusy (cytryny, pomarańcze, grejpfruty i limonka) i melon są naturalnymi źródłami dietetycznego cytrynianu, a kilka badań wykazało, że te owoce i / lub ich soki mogą zwiększać poziom cytrynianu w moczu.
Temat znacznie przekracza ramy tego opracowania. W każdym przypadku należy skontaktować się z lekarzem i ustalić z jakim rodzajem kamieni mamy do czynienia.