Naturalne sposoby wspomagania leczenia RZS

Zanim przeczytasz ten artykuł

Omówienie potencjalnych możliwości jakie dają alternatywne metody wspomagania leczenia RZS wymaga wcześniejszego zapoznania się z istotą tej choroby dotyczącą jej podłoża, przebiegu, metod diagnostycznych oraz konwencjonalnych praktyk leczniczych.

Przed lekturą niniejszego artykułu warto przeczytać poprzednie opracowanie dotyczące kluczowych aspektów związanych z reumatoidalnym zapaleniem stawów, do którego link znajduje się poniżej:

• Reumatoidalne zapalenie stawów – wprowadzenie do tematu

Wpływ czynników żywieniowych i naturalnych substancji biologicznie czynnych na przebieg choroby

Chociaż o naturalnych metodach wspomagania leczenia chorób autoimmunologicznych, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów mówi i pisze się wiele, to niestety trudno mówić o wiedzy opartej na niezbitych dowodach w tej materii. Wiele z obiegowych opinii rozgłaszanych na rozmaitych portalach i wypisywanych w różnych „pseudonaukowych” książkach, albo nie ma żadnego wsparcia w literaturze fachowej, albo to wsparcie ma bardzo wątłe. Mimo wszystko jednak istnieją wyniki badań, na podstawie których można stwierdzić, że jakościowy i ilościowy dobór pokarmów może mieć wpływ na przebieg RZS. Podobnie też istnieją dane wskazujące, że włączenie do suplementacji wybranych substancji biologicznie czynnych obecnych w przyrodzie także nieść będzie za sobą pewne pozytywne skutki w przypadku osób chorych na reumatoidalne zapalenie stawów.

Dieta a RZS

Wpływ diety na przebieg RZS jest ostatnio tematem intensywnych badań. Niestety znaczna część tego typu prób charakteryzuje się raczej lichą metodologią, ale są i takie, którym pod tym względem nic zarzucić nie można. Najwięcej uwagi w świecie nauki poświęca się możliwościom jakie dają następujące sposoby odżywiania.

Dieta śródziemnomorska

Dieta wywodząca się z krajów basenu Morza Śródziemnego. W swojej tradycyjnej formie opiera się w dużej mierze na pokarmach pochodzenia roślinnego, a za jej newralgiczne składniki uważa się: oliwę z oliwek i ryby morskie. Dieta ta uwzględnia też pewne ilości drobiu i mlecznych produktów fermentowanych. Pod względem żywieniowym znamienny w powyższej diecie jest niski udział kwasów nasyconych, a wysoki – jednonienasyconych, a także spory – kwasów wielonienasyconych z rodziny omega 3, które mają potencjał antyzapalny. W diecie śródziemnomorskiej sporo jest też przeciwutleniaczy, błonnika i związków działających przeciwzapalnie.

Dieta wegetariańska

Jest to sposób odżywiania oparty na częściowej eliminacji produktów zwierzęcych, dopuszczający pozostawienie nabiału (laktowegetarianizm) lub jaj (owowegetarianizm), lub obu grup pokarmów (laktoowowegetarianizm). Niektóre odmiany wegetarianizmu zakładają też możliwość uwzględnienia ryb i drobiu (semiwegetarianizm), ale uznawanie tego sposoby odżywiania za iście wegetariański bywa krytykowane. Uznaje się, że diety wegetariańskie często charakteryzują się niższą gęstością energetyczną, a wyższą – odżywczą niż diety konwencjonalne, a także że są bardziej zasobne w naturalne antyoksydanty i związki o działaniu przeciwzapalnym, co nie zawsze jest prawdą. Ewentualne korzyści wynikające z tej diety raczej wynikają z wyższej świadomości żywieniowej wegetarian, aktywnego trybu życia, unikania używek.

Dieta wegańska

Jest to dieta całkowicie wykluczająca spożywanie wszystkich pokarmów pochodzenia zwierzęcego, a w zamian opierająca się tylko na produktach roślinnych. Diety wegańskie są dość wymagające jeśli chodzi o kwestie prawidłowego zbilansowania pod względem odpowiedniej wartości odżywczej i wymagają suplementacji (m.in. witaminą B12), ale ich potencjał prozdrowotny ma szerokie wsparcie w literaturze naukowej, choćby jeśli chodzi o wpływ na kondycję układu krążenia. Często przedstawiane zalety diet wegańskich to: niska gęstość energetyczna, wysoka zawartość naturalnych antyoksydantów i związków o działaniu przeciwzapalnym, spory udział błonnika, magnezu, potasu, witaminy C i E, folianów, korzystny profil tłuszczowy (choć diety wegańskie wymagają często suplementacji długołańcuchowymi kwasami z rodziny omega 3).

Dieta bezglutenowa

Ostatnio bardzo popularna, przedstawiana przez mniej fachowe źródła niemal jako remedium na większość współczesnych chorób, gdyż gluten wskazywany bywa jako czynnik pokarmowy o bezwzględnie szkodliwym wpływie na organizm. Jeśli chodzi o fachowe dane, to dieta bezglutenowa rekomendowana jest w przypadkach takich jak celiakia, nieceliakalna nadwrażliwość na gluten (NCGS) oraz alergia na wspomniany składnik. Tym niemniej jednak niektóre dane sugerują, że zasadne może być też wykluczanie glutenu w przypadku wielu innych chorób, w tym przede wszystkim tych o podłożu autoimmunizacyjnym. Póki co nie ma pewności, czy w przypadku tychże przypadłości gluten sam w sobie jest czynnikiem szkodliwym, czy też za jego negatywny wpływ na organizm odpowiada bądź to niezdiagnozowana celiakia bądź niewykryta NCGS.

I tutaj ważna wzmianka: w badaniach naukowych oceniających wpływ diety bezglutenowej na przebieg RZS była ona stosowana w formie… wegańskiej.

Dieta śródziemnomorska a RZS

Potencjał prozdrowotny diety śródziemnomorskiej wspominany jest przy rozmaitych okazjach. Kwestia wpływu realizowania jej założeń na przebieg RZS była w zasadzie pewną zagadką do czasu, aż na pomysł by zweryfikować skuteczność tego sposobu odżywiania w przypadku wspomnianej choroby wpadł dr Sköldstam, który wraz z dwójką innych badaczy przeprowadził dość ciekawy eksperyment. Wspomniane badanie zostało zaplanowane dość rygorystycznie, dlatego też jego wyniki można uznać za całkiem miarodajne.

Autorzy omawianego studium badawczego porównali wpływ stosowania diety śródziemnomorskiej z konsekwencjami stosowania diety kontrolnej w grupie pacjentów ze stwierdzonym RZS. Analizy stanu zdrowia chorych prowadzone były w 3, 6, 12 tygodniu eksperymentu, przy zastosowaniu specjalnych metod pomiarowych (VAS, DAS28, SF-36, HAQ). Na koniec badania okazało się, że w grupie uczestników realizujących założenia diety śródziemnomorskiej uzyskano lepsze rezultaty, tym niemniej jednak wyniki nie powalały na kolana, ale warto o nich wspomnieć. U 15 pacjentów z grupy diety śródziemnomorskiej zaobserwowano umiarkowaną poprawę stanu zdrowia ze zmniejszeniem nasilenia objawów choroby o > 0,6 pkt w skali DAS28. W grupie kontrolnej natomiast zanotowano jedynie u 6 uczestników. Dla odmiany pogorszenie wyników przy wzroście nasilenia objawów choroby o > 0,6 pkt w skali DAS28 zaobserwowano u 2 pacjentów z grupy diety śródziemnomorskiej i 5 z grupy kontrolnej.

Reasumując, dieta śródziemnomorska okazała się ciekawym elementem wspomagania leczenia RZS i warto rozważyć wprowadzenie jej założeń w przypadku wspomnianej choroby.

Dieta wegetariańska a RZS

Na pomysł przeprowadzenia dość ciekawego badania z zastosowaniem diety wegetariańskiej we wspomaganiu leczenia reumatoidalnego zapalenia stawów wpadł dr Kjeldsen-Kragh. Przeprowadzone przez niego badanie trwało ponad 12 miesięcy i polegało na przydzieleniu pacjentów chorych na RZS albo do diety standardowej, albo do diety wegańskiej. Co istotne, interwencja była poprzedzona krótkotrwałą głodówką, następnie uczestnicy realizowali założenia diety wegańskiej i zarazem bezglutenowej przez okres 3,5 miesiąca, a po tym czasie przeszli na maksymalnie zindywidualizowaną dietę wegetariańską. Był to więc cały protokół żywieniowy, składający się z trzech etapów (głodówka 7 – 10 dni, następnie dieta wegańska bezglutenowa przez okres 3,5 miesiąca, następnie dieta wegetariańska).

Wyniki badania okazały się dość obiecujące, zwłaszcza jeśli chodzi o redukcję dolegliwości bólowych u pacjentów stosujących protokół autora projektu, choć znamienne jest, że nie wszyscy uczestnicy reagowali na wprowadzoną interwencję. Inne badania tego samego autora wykazało, że korzyści ze stosowania opisanej diety mogą być notowane w dłuższej niż roczna perspektywie czasowej, a mianowicie w perspektywie dwóch lat.

Dieta wegańska a RZS

Dieta wegańska jest dość wymagającym sposobem odżywiania zwłaszcza dla osób, które przez dziesiątki lat w dużych ilościach spożywały produkty zwierzęce. Tym niemniej jednak ten sposób odżywiania ma dość ciekawy potencjał wspomagający leczenie RZS, co pokazało przynajmniej kilka badań. Dość ciekawe okazały się wyniki studium dr Hafströma, które pokazały, że u pacjentów realizujących założenia diety wegańskiej zaobserwowano lepszą reakcję na leczenie i obniżenie aktywności przeciwciał przeciwko antygenom pokarmowym takim jak… gliadyna. Znowuż zastosowana dieta była dietą nie tylko wegańską, ale też – bezglutenową, co jest znamienne dla omawianego tematu. Nie jest to jedyny taki przykład.

W roku 2015 opublikowane zostały wyniki eksperymentu przeprowadzonego przez zespół specjalistów kierowany przez dr Clinton, gdzie także zaobserwowano, że dieta wegańska przynosi znamienne korzyści w postaci zmniejszenia objawów bólowych. Tutaj charakterystyczne było też to, że w diecie wegańskiej zaobserwowano wzrost poziomu kwasów omega 3 w surowicy w porównaniu do tego notowanego u osób spożywających produkty zwierzęce – tę obserwację uznać należy za interesującą. Wzrost poziomu kwasów omega 3 w surowicy może mieć potencjał przeciwzapalny. Tutaj należy dodać, że pokarmy pochodzenia zwierzęcego są źródłem kwasu arachidonowego (omega 6) o właściwościach prozapalnych, ich eliminacja, zdaniem autorów badania, mogła przynieść korzyści właśnie ze względu na ograniczenie spożycia wspomnianego lipidu.

Jeszcze ciekawszy jest fakt, że u uczestników na diecie wegańskiej zanotowano zmniejszenie zjawiska przepuszczalności jelitowej, co wytłumaczone zostało korzystną zmianą w mikrobiomie jelitowym, będącą skutkiem eliminacji produktów zwierzęcych. Fakt ten jest o tyle znamienny, że dieta wegańska nie była dieta bezglutenową (a gluten oskarżany bywa często o nasilenie zjawiska przepuszczalności jelitowej).

Dostęp do pełnego tekstu wspomnianej publikacji jest bezpłatny, warto zapoznać się z jej treścią:

• http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4359818/

Dieta bezglutenowa a RZS

Pierwsze badania z zastosowaniem diety bezglutenowej we wspomaganiu leczenia RZS wykonywane były już w latach 60 minionego wieku. Były to jednak pojedyncze drobne próby i nie przynosiły one rozstrzygających rezultatów wskazując, że sam gluten raczej nie szkodzi pacjentom ze wspomnianą przypadłością, a jego eliminacja bądź wprowadzenie do diety nie niesie za sobą żadnych możliwych do uchwycenia następstw. Aspekt ten był badany m.in. przez zespół naukowców kierowany przez dr Binder w roku 1966. Autorzy uznali, że ani stan błony śluzowej jelit, ani poziom markerów przepuszczalności jelitowej nie jest zaburzony u badanych pacjentów z RZS. Badacze stwierdzili również, że w krótkookresowych próbach dieta bezglutenowa nie przynosi żadnych korzyści przy tej przypadłości. W późniejszych latach jednak do zagadnienia wpływu spożycia glutenu na przebieg leczenia RZS wracano, co uczynił m.in. dr Hafström i dr Kjeldsen-Kragh w cytowanych badaniach. Niestety interwencje wprowadzane przez wspomnianych naukowców były tak zaprojektowane, że trudno jednoznacznie stwierdzić, na ile za obserwowane skutki odpowiadała eliminacja glutenu, a na ile eliminacja produktów zwierzęcych.

Pewnej weryfikacji stanu wiedzy w roku 2001 próbowali dokonać badacze: dr El-Chammas i dr Danner, autorzy weryfikowali skuteczność diety bezglutenowej w innych, niż celiakia, chorobach autoimmunologicznych, niestety we wnioskach uznali, że kwestię tę trudno jest rozstrzygnąć.

Zespól badaczy kierowany przez dr Paimela natomiast odkrył, że u pacjentów ze stwierdzonym RZS statystycznie częściej obecne są przeciwciała przeciwko gliadynie (AGA) i przeciwko retikulinie. Mowa o markerach stosowanych przy diagnostyce celiakii, w przypadku pierwszego - w grupie osób z RZS podniesiony wskaźnik notowano u 37% pacjentów (w porównaniu do 12% w grupie kontrolnej), w przypadku drugiego z wymienionych - u 4% (w porównaniu do 0% w grupie kontrolnej). Te odkrycia uznać należy za dość znamienne zwłaszcza, że u żadnego z uczestników z RZS nie wykryto celiakii.

Bardziej aktualne badania wskazują na inne ciekawe zbieżności w przypadku celiakii i reumatoidalnego zapalenia stawów, które coraz częściej sprowadzane są do aspektu stanu mikrobioty jelitowej. Kwestia samego glutenu nie wydaje się być tutaj jednak newralgicznym elementem wspólnym, tym niemniej pewne aspekty żywieniowe i ich wpływ na stan mikroflory jelitowej mogą być znaczące we wspomaganiu leczenia RZS, na co wskazują m.in. badania prowadzone przez dr Lerner i Matthias.

Wnioski

Istnieją wyraźne przesłanki by uważać, że dieta może mieć istotny wpływ na przebieg leczenia RZS oraz na komfort życia pacjentów. Niestety brak póki co oficjalnych, spójnych i kompleksowych rekomendacji pozwalających zaplanować interwencję żywieniową. Pojawiają się głosy mówiące, iż pewne korzyści nieść będzie za sobą: ograniczenie spożycia produktów zwierzęcych, eliminacja glutenu oraz zadbanie lub też zwrócenie się w stronę zasad, na których opiera się dieta śródziemnomorska. W związku z tym, że coraz częściej podnosi się kwestię znaczenia stanu mikrobioty jelitowej we wspomaganiu leczenia chorób autoimmunologicznych, warto przede wszystkim zadbać o to, by codzienne menu pozbawione było produktów mocno przetworzonych technologicznie. Pewne znaczenie dla tego aspektu ma także odpowiednia podaż błonnika.

Podsumowanie

W powyższym tekście nie została poruszona kwestia spożycia kwasów kwasów tłuszczowych z rodziny omega 3, pomimo iż istnieje wiele danych wskazujących na to, że ich spożycie ma znaczenie dla przebiegu leczenia RZS. Ten aspekt zostanie jednak omówiony w kolejnej części artykułu.