Co się dzieje z organizmem podczas długotrwałego odchudzania?

Mądry jak natura chciała…

Ludzki organizm, w toku ewolucji musiał dostosować się do wielu niekorzystnych czynników, borykał się przy tym ze zmienną dostępnością pożywienia. To właśnie m.in. dlatego podczas odchudzania tempo metabolizmu zmniejsza się, a łaknienie – zwiększa, w dawnych czasach ta adaptacja umożliwiała nam przetrwanie. Podobnie też z tego samego powodu z taką łatwością przybieramy na wadze, gdy pożywienia jest pod dostatkiem. W dużym uproszczeniu można powiedzieć, że za powyższe uwarunkowania odpowiadają geny. Niemniej skutki fizjologiczne tychże uwarunkowań rozpatrywać można na poziomie hormonów, których aktywność istotnie zmienia się w stanie deficytu energetycznego. Zmiany w wydzielaniu hormonów mają charakter doraźny w sytuacji, gdy niedobór pokarmu jest również krótkotrwały. W momencie, w którym zaczyna przedłużać się w czasie i jest znaczący i dodatkowo pociąga za sobą drastyczny ubytek masy ciała, to niektóre zaburzenia mogą mieć charakter długotrwały, nie koniecznie wieczny, ale taki, który przeciąga się tygodniami lub miesiącami.

Od czego zależy odpowiedź hormonalna organizmu?

Odpowiedź hormonalna organizmu na działania odchudzające, jakie mu fundujemy, uzależniona jest od wielu czynników, do których zaliczyć można m.in.:

• wyjściowy i finalny poziom tkanki tłuszczowej,
• tempo postępów,
• czas trwania redukcji,
• jakościowy i ilościowy dobór pokarmów,
• aktywność fizyczna,
• cechy osobnicze związane m.in. z aktywnością wybranych hormonów,
• stosowane wspomaganie suplementacyjne i ewentualnie – inne.

Zazwyczaj w praktyce sytuacja wygląda tak, że im dłuższa jest redukcja i im więcej drastycznych rozwiązań obejmuje, tym trudniej jest z niej „wyjść” obronną ręką. Podobnie też więcej problemów może przysparzać sytuacja, w przypadku której schodzimy do niskich pułapów tkanki tłuszczowej.

Zaburzenia homeostazy – kluczowe hormony

Opisane powyżej aspekty mają różnorakie podłoże, ale w dużej mierze można je sprowadzić do zaburzenia w wydzielaniu hormonów takich jak:

Leptyna

Jest to hormon będący markerem stanu odżywienia organizmu i dostępności pokarmu, wpływa on na wydzielanie innych hormonów, a także reguluje łaknienie i tempo przemiany materii. Im niższa podaż energii ogółem, a przede wszystkim – węglowodanów i im niższy poziom tkanki tłuszczowej, tym mniejsza produkcja leptyny i co za tym idzie – wolniejszy metabolizm i bardziej dokuczliwe łaknienie (więcej na temat tego hormonu poczytać można w tym artykule),

Hormony tarczycy

W wyniku restrykcji kalorycznych i niedoboru niektórych składników odżywczych może dojść z jednej strony do zmniejszenia aktywności tarczycy, a z drugiej do zaburzenia metabolizmu produkowanych przez nią hormonów, efektem tego jest spadek przemiany materii. Dlatego też w toku trwania lub po zakończeniu redukcji warto zbadać poziom TSH i hormonów tarczycy.

Kortyzol

Deficyt energetyczny i wysoka aktywność fizyczna stanowią rodzaj stresu dla organizmu. Stres sam w sobie nie jest niczym złym, ale jeśli jego nasilenie jest zbyt duże lub czas trwania – zbyt długi, organizm nie ma możliwości adaptacji. Kortyzol jest zwany hormonem stresu właśnie dlatego, że jego poziom rośnie w sytuacjach stresowych. Przy nasilonej produkcji kortyzolu łatwiej stracić tkankę mięśniową i trudniej pozbyć się tłuszczu zapasowego.

Testosteron

Spadek poziomu tego hormonu związany jest z tym, że organizm widząc, iż dostępność jedzenia jest niska – „wycisza” funkcje reprodukcyjne, by nie wydać na świat potomstwa w niesprzyjających warunkach. U kobiet może dojść do zatrzymania owulacji i zaniku miesiączki, co prawda nie jest to tylko związane ze zmianami w wydzielaniu testosteronu, ale również wiąże się z zależnością dotyczącą zablokowaniem funkcji rozrodczych, by uchronić potomstwo przed zagrożeniem.

Grelina

Jest to tzw. hormon głodu. Wzrost jego produkcji podczas diety redukcyjnej ma skomplikowane podłoże i jest związany m.in. z mniejszą aktywnością hormonów działających do niego antagonistycznie. Ciekawostka: czynnikiem istotnie zwiększającym produkcję greliny jest niedobór snu, przy czym nie musi to być zarwana nocka, ale zwyczajne niedosypianie.

Podsumowanie

Wymienione powyżej uwarunkowania nie wyczerpują tematu zaburzeń hormonalnych będących konsekwencją zbyt długotrwałej lub zbyt intensywnej redukcji. Czas powrotu do homeostazy uzależniony jest od wielu czynników i niekiedy może trwać wiele miesięcy. Dlatego też bardzo ważne jest, by redukcję prowadzić w odpowiedni sposób, a po jej zakończeniu – podjąć właściwie ukierunkowane działanie wspierające proces przywracania równowagi hormonalnej i chroniące przed przyrostem tkanki tłuszczowej. W kolejnym artykule omówię szerzej kwestię prawidłowego planowania redukcji, tak by nie doprowadzać do istotnych, negatywnych zmian w wydzielaniu wspomnianych hormonów.