Amfetamina została zsyntetyzowana w 1887 r. (inni podają datę 1885 r.). Była nadużywana już w latach 40. XX wieku, w trakcie II WŚ. Przez swoją popularność szybko została zdelegalizowana. Przez 110 lat ludzie myśleli, iż nie występuje naturalnie, ale zidentyfikowano ją w 1997 r. w roślinie Acacia berlandieri (obok metamfetaminy, tyraminy, dopaminy, nikotyny, nornikotyny, meskaliny i wielu innych związków).
Nadal jest niezmiernie popularna na czarnym rynku. Sięgali po nią przez kilkadziesiąt lat sportowcy, np. kolarze. Sięganiu po metamfetaminę przypisuje się śmierć angielskiego kolarza Toma Simpsona w 1967 r. W jego krwi znaleziono duże stężenia metamfetaminy. Metamfetamina była elementem programu dopingowego w NRD.
Amfetaminie branej przez pilotów przypisuje się wiele incydentów. Prawdopodobnie nie wiemy o większości z nich, ale to co wypłynęło na światło dzienne jest niesamowicie niepokojące. 17 kwietnia 2002 r. dwa F-16 leciały niedaleko Kandaharu zapewniając bezpośrednie wsparcie powietrzne siłom koalicji walczącym w ramach operacji "Enduring Freedom". Piloci o kryptonimach Coffee 51 i Coffee 52 latali sobie od 6 h, gdy nagle zauważyli rzekomy ostrzał z ziemi. Coffee 52 zapytał o zgodę operatora AWACS, czy może odpowiedzieć "Talibom" z działka vulcan (20 mm). Po serii rozmów, po 2 minutach i 20 sekundach, Coffee 52 odpalił kierowaną laserowo 226-kg bombę. Zabiła ona 4 Kanadyjczyków, a 8 zraniła. Okazało się, iż 2 h przed zdarzeniem Coffee 52 przyjął 10 mg dekstroamfetaminy.
Historia amfetaminy w medycynie
Potencjał amfetaminy w leczeniu nadpobudliwości odkryto po raz pierwszy w latach 30. XX wieku. W 1973 r. w Stanach Zjednoczonych wyprodukowano już 8 miliardów tabletek zawierających amfetaminę. Zarówno legalne, jak i nielegalne używanie amfetamin znacznie wzrosło w kolejnych latach.
Pomimo zaleceń, aby środki z grupy amfetamin były stosowane wyłącznie w leczeniu narkolepsji i ADHD, niektórzy lekarze nadal wypisywali recepty w celu np. zwalczania otyłości, depresji i zaburzeń poznawczych po udarze. W 1991 r. w USA wciąż było mniej, niż 500 tysięcy recept na amfetaminę rocznie. Jednak w ciągu następnej półtorej dekady ilość wyprodukowanej amfetaminy i liczba recept wystawionych w Stanach Zjednoczonych dramatycznie wzrosły. Jak to się stało? Całkiem prosto - znaleziono sposób na masową sprzedaż legalnej amfetaminy. Współcześnie w USA, „jako leki na ADHD” stosuje się Adderall, zawierający amfetaminę i dekstroamfetaminę oraz ritalin zawierający metylfenidat. 66% dzieci w wieku od 4 do 17 lat ze zdiagnozowanym ADHD (zespołem nadpobudliwości psychoruchowej; ang. attention deficit hyperactivity disorder) dostało „lek na ADHD”. Należy dodać, iż W USA w 2003 r. zdiagnozowano 4.4 mln dzieci z ADHD, a w 2007 r. już o milion więcej.
Amfetamina jest obecnie zatwierdzona przez FDA do leczenia ADHD i narkolepsji, a metamfetamina jest zatwierdzona do leczenia ADHD i otyłości. W przypadku ADHD amfetamina jest stosowana w dawce 2,5 mg dziennie dla dzieci w wieku od 3 do 6 lat i od 5 do 40 mg dziennie amfetaminy w postaci o natychmiastowym uwalnianiu (IR) dla dzieci w wieku szkolnym. Amfetamina w preparacie o przedłużonym uwalnianiu (XR) ma dla dzieci maksymalną zatwierdzoną dawkę dobową 30 mg. W przypadku dorosłych, Adderall XR jest zatwierdzony w dawkach do 20 mg na dzień, ze względu na brak dowodów na wyraźnie lepsze korzyści ze stosowania wyższych dawek. Po doniesieniu, że dzienne dawki Vyvanse 30 mg, 50 mg i 70 mg poprawiły objawy ADHD w próbie 414 osób dorosłych, FDA zatwierdziła lek w kwietniu 2008 r. Istnieją dowody sugerujące, że niektóre osoby dorosłe wymagają wyższych dawek amfetamin, niż zatwierdzone, w celu osiągnięcia lepszego efektu kuracji. Skutki długotrwałego leczenia stymulującego u dorosłych nie zostały jednak w pełni zbadane i obecnie naukowcy uznali to zadanie za priorytet.
W przypadku narkolepsji zaleca się stosowanie amfetaminy w dawce 5 mg na dobę u dzieci w wieku od 6 do 12 lat oraz od 10 do 60 mg na dobę u tych w wieku powyżej 11 lat. Chociaż jest rzadko stosowana, metamfetamina jest zatwierdzona do stosowania w ADHD w dawkach między 5 a 25 mg dziennie dla pacjentów powyżej 6. roku życia. Metamfetamina jest zatwierdzona w leczeniu otyłości w dawce 5 mg. Jest ona przyjmowana przed posiłkami u pacjentów w wieku 12 lat i starszych. Niektórzy lekarze nadal wypisują recepty niezgodnie z oficjalnymi zaleceniami odnośnie stosowania tych leków.
Jakie skutki może mieć stosowanie amfetaminy?
Najczęstsze działania związane z lekami z grupy amfetamin to:
utrata apetytu
bezsenność
niestabilność emocjonalna
nerwowość
gorączka
W jednym z większych i najlepiej kontrolowanych badań stwierdzono, że nasilenie działań niepożądanych może być większe dla amfetaminy, szczególnie w odniesieniu do występowania bezsenności, drażliwości, skłonności do płaczu, niepokoju lub lęku, odczuwania smutku i występowania koszmarów sennych.
Przewlekli użytkownicy metamfetaminy wykazują wiele nieprawidłowości w funkcjonowaniu neuroprzekaźników, funkcji i strukturze mózgu, szczególnie w jądrze podstawy, w regionie mózgu o najwyższym stężeniu dopaminy. Jądra podstawy to skupienia istoty szarej znajdujące się w obrębie śródmózgowia i brzusznej części kresomózgowia.
Uszkodzenie tych struktur może być związane z:
zaburzeniami kontroli aktywności ruchowej,
nieprawidłowościami w procesach emocjonalnych i poznawczych, pojawieniem się depresji, manii, lęku i apatii, zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych,
zmianami osobowości, takimi jak: rozhamowanie, wesołkowatość nieadekwatna do sytuacji, sztywność zachowania, trudności w okazywaniu emocji, skrajny introwertyzm,
zaburzeniami w funkcjonowaniu układu nagrody i motywacji.
Ponadto opracowania diagnostyczne w rodzaju DSM sugerują, iż amfetamina może wywołać zaburzenia psychotyczne z urojeniami i zaburzenia psychotyczne z halucynacjami.
Amfetamina może wywołać:
uzależnienie
zespół odstawienia
bezsenność
uszkodzenia szkliwa zębów (siarczan amfetaminy może zamieniać obecny w szkliwie zębów fosforan wapnia w siarczan wapnia, który jest lepiej rozpuszczalny w wodzie – powstałych w ten sposób mikroubytków nie zauważa większość dentystów)
rozszerzenie źrenic, pocenie się, nudności, drżenie, tachypnoe
MDMA (pochodna amfetaminy)może wywołać hiponatremię, rozpad mięśni, drgawki, ostre uszkodzenie nerek, hipertermię, tachyarytmię serca i nagłą śmierć. W literaturze istnieje 25 doniesień o związanej z „extasy” encefalopatii hiponatremicznej, a ponad połowa z opisanych osób zmarła. Niemal wszystkie przypadki dotyczyły młodych kobiet w wieku od 15 do 30 lat, u których stężenie sodu w surowicy wynosiło ≤130 po spożyciu tylko jednej dawki ekstazy. Objawy zwykle pojawiają się w ciągu 2–12 godzin od spożycia ekstazy. Są to bóle głowy, nudności i wymioty, po których następuje zmiana stanu psychicznego, śpiączka, drgawki, zatrzymanie krążenia i oddechu, uszkodzenie pnia mózgu i śmierć.
W jednym z badań zidentyfikowano 87 zgonów związanych z amfetaminami.
Te osoby zmarły z n.w. powodów:
przegrzania (hiperpireksja) - 30 przypadków
nieznanych - 22 przypadki
samobójstwa, wypadku - 14 przypadków
mózgowych, w tym hiponatremiaii - 9 przypadków
powikłań sercowo-naczyniowych lub powikłań, w tym naczyniowo-mózgowych - 8 przypadków
chorób wątroby - 4 przypadki
Najczęściej z powodów mózgowych, w tym hiponatremii, umierają kobiety.
Treści prezentowane na naszej stronie mają charakter edukacyjny i informacyjny. Dokładamy wszelkich starań, aby były one merytorycznie poprawne. Pamiętaj jednak, że nie zastąpią one indywidualnej konsultacji ze specjalistą, która jest dostosowana do Twojej konkretnej sytuacji.
