Nowotwory okrężnicy są jednymi z najczęściej spotykanych. W 2018 r. odnotowano ponad milion przypadków, z tego 551 tys. osób zmarło. Rak jelita grubego jest trzecim najczęściej diagnozowanym nowotworem złośliwym w Stanach Zjednoczonych zarówno wśród mężczyzn, jak i kobiet oraz drugą najczęstszą przyczyną zgonów z powodu raka na świecie. Dieta została uznana za ważny modyfikowalny czynnik ryzyka raka jelita grubego. Ultra przetworzona żywność, gotowa do spożycia lub bezpośrednio przygotowana do podgrzania w diecie Amerykanów stanowi nawet 57% podaży energii. Odnotowano wzrost konsumpcji podobnych produktów w ostatnich dwóch dekadach.
W jaki sposób szkodzi przetworzona żywność?
Pokarmy te są zwykle bogate w dodany cukier (lub syrop glukozowo-fruktozowy), oleje/tłuszcze i rafinowaną skrobię, co niekorzystnie zmienia skład mikroflory jelitowej i przyczynia się do zwiększonego ryzyka przybierania na wadze i otyłości, co jest uznanym czynnikiem ryzyka raka jelita grubego.
Naukowcy twierdzą, iż tego rodzaju pokarmy mają duży wpływ na oś insulina-IGF-1, a oba te hormony sprzyjają rozwojowi raka. Są anaboliczne, nie tylko w kontekście pożądanym przez kulturystów.
Diety bogate w wysoko przetworzoną żywność są zwykle ubogie w składniki odżywcze i związki bioaktywne, które zapobiegają rakowi jelita grubego, takie jak: błonnik, wapń i witamina D. Poza nikłymi wartościami odżywczymi, wysoko przetworzona żywność często zawiera dietetyczne emulgatory. Wielu rodzajom tych środków przypisuje się wywoływanie stanu zapalnego, zmianę mikrobiomu jelitowego i kancerogenezę w okrężnicy. Sól posiada udowodnione, negatywne działanie na żołądek i sprzyja pojawieniu się raka żołądka (jednego z najczęściej spotykanych i najgorzej rokujących rodzajów raka, ponad 1 mln przypadków rocznie i ponad 782 tys. zgonów). A przecież najpopularniejsze pokarmy o dużym stopniu przetworzenia zawierają masę soli.
Przetwarzanie mięsa
Ponadto potencjalne czynniki rakotwórcze mogą również powstawać podczas przetwarzania mięsa zawierającego azotany sodu (na przykład nitrozoaminy) lub obróbki cieplnej (na przykład akrylamid) lub mogą migrować z opakowań żywności ultraprzetworzonej (na przykład bisfenol A).
Czy nowotworom jelita grubego da się jakoś przeciwdziałać?
Zapewne. Przede wszystkim powinno się ograniczyć podaż ultra przetworzonej żywności takiej jak: napoje gazowane, kiełbaski, herbatniki, cukierki, zupy/makarony instant, słodkie/słone pakowane przekąski oraz słodzone napoje mleczne i owocowe.
Analiza naukowa
Naukowcy uwzględnili dane z:
- Health Professionals Follow-up Study (1986–2014), ponad 46 tys. mężczyzn,
- Nurses' Health Study (1986–2014); ponad 67 tys. kobiet,
- Nurses' Health Badanie II (1991-2015); ponad 92 tys. kobiet.
Żadna z tych osób nie miała rozpoznanego raka na początku badania.
Wyniki analizy
W wyniku trwających od 24 do 28 lat obserwacji udokumentowano 3216 przypadków raka jelita grubego (mężczyźni 1294; kobiety 1922).
Mężczyźni jedzący najwięcej przetworzonych produktów byli narażeni na 29% wyższe ryzyko zachorowania na raka jelita grubego. Jeśli uwzględniono tylko dalszy odcinek jelita, to ryzyko było zwiększone o 72%.
Związki te pozostały istotne po uwzględnieniu wskaźnika masy ciała lub wskaźników jakości odżywczej diety (tj. zachodniego wzorca żywieniowego lub oceny jakości żywieniowej).
Nie zaobserwowano związku między całkowitym spożyciem wszystkich rodzajów ultra przetworzonej żywności a ryzykiem raka jelita grubego wśród kobiet. To znaczy, że określone, specyficzne produkty zwiększały ryzyko u pań, ale gdy rozpatrywano wszystkie ich rodzaje łącznie, nie odnotowano związku.
- Gotowe do spożycia wyroby mięsne lub z owoców morza zwiększały ryzyko o 44% u mężczyzn.
- Napoje słodzone cukrem zwiększały ryzyko o 21% u mężczyzn.
- Gotowe do spożycia/podgrzewane dania zwiększały ryzyko o 17% u kobiet.
- Jogurty i desery na bazie nabiału były powiązane z mniejszym ryzykiem raka jelita grubego u kobiet, a wręcz zmniejszały to ryzyko.
Komentarz do badania
Proszę pamiętać, że tego rodzaju prace wykorzystują modele, wzory, pewne założenia. Wiele czynników ma wpływ na wyniki, dlatego bardzo sceptycznie podchodziłbym do stwierdzeń w rodzaju, iż: „nie dostrzeżono związku między całkowitym spożyciem wszystkich rodzajów ultra przetworzonej żywności a ryzykiem raka jelita grubego wśród kobiet”. Być może, te produkty spowodowały inne rodzaje raka (np. żołądka), problemy z nerkami, wątrobą (stłuszczenie, nowotwory), trzustką czy układem sercowo-naczyniowym (miażdżyca, udary, zawały).
Nie da się precyzyjnie odpowiedzieć na tego rodzaju wątpliwości. Należałoby być „pod kluczem” przed kilkadziesiąt lat i na dodatek źle się odżywiać. Zwierzęta nie muszą być dobrym punktem odniesienia, dla organizmu człowieka. Warto pamiętać, iż w tego rodzaju badaniach dane dietetyczne zbiera się w określonych interwałach. Zdarzało się, iż ustalano położenie i nie zbierano danych przez wiele lat. A przecież nawyki żywieniowe w ciągu kilkunastu lat życia mogły kilkukrotnie ulec zmianie, co mogło mieć drastyczny wpływ na ryzyko raka.
Co zmienić, by zmniejszyć ryzyko raka?
Niemniej z oczywistych względów należy dążyć do zminimalizowania udziału przetworzonej żywności w diecie. Sam nadmiar soli nie tylko sprzyja pojawieniu się raka żołądka, ale też nadciśnienia, zmian w sercu i nerkach. Z pojawieniem się wielu rodzajów raka powiązano też mięsa czerwone i każdego rodzaju mięso poddane silnemu przetworzeniu (niezależnie białe czy czerwone; badania i podsumowanie IARC).
Przetwarzanie oznacza każde działanie, które znacznie zmienia produkt wyjściowy, w tym ogrzewanie, wędzenie, solenie, dojrzewanie, suszenie, marynowanie, ekstrakcję, wyciskanie lub połączenie tych procesów. W jednym z badań wykazano, iż wystarczy więcej niż 359 ml na tydzień słodzonego napoju, by znacząco zwiększyć ryzyko pojawienia się cukrzycy. Wszystkie napoje słodzone są powiązane z cukrzycą, bo mają wpływ na otłuszczenie organizmu i zaburzenia glikemii. Cukrzyca ma wpływ na wiele rodzajów raka i choroby serca.
