Rak jest drugą, główną globalną przyczyną zgonów i niepełnosprawności. W 2020 r. odnotowano 19,3 miliona nowych przypadków raka i prawie 10,0 milionów zgonów z powodu raka. Dla porównania: palenie tytoniu zabija ponad 8 mln (z tego sporo to przypadki raka np. płuc). Z powstawaniem raka jest związane podwyższone stężenie insuliny, a także nadmierna stymulacja osi insulina-IGF-1 (np. mleko i produkty mleczne, cukry proste, dieta ubogobłonnikowa) oraz stan zapalny (np. otyłość i związane z nią związki prozapalne wydzielane z tkanki tłuszczowej).
Czy stres oksydacyjny i stan zapalny są związane z otyłością?
Stres oksydacyjny i stan zapalny to ściśle powiązane procesy patofizjologiczne, z których jeden może być łatwo wywołany przez inny. Zatem oba procesy występują jednocześnie w wielu stanach patologicznych np. przy otyłości. W tkance tłuszczowej powstają adipokiny, czyli substancje o charakterze hormonalnym wydzielane przez komórki białej tkanki tłuszczowej. W stanach fizjologicznych, a tym bardziej patologicznych, adipokiny wpływają na wytwarzanie reaktywnych form tlenu (ROS), jak sama nazwa sugeruje, wywołuje to stres oksydacyjny (czyli powoduje niszczenie oraz zmianę struktury tkanek przez reaktywne formy tlenu), co z kolei wpływa na znaczną, nieregularną produkcję innych adipokin.
Dlatego nagromadzenie tłuszczu w tułowiu (trzewnego, wisceralnego) nie jest obojętnym wskaźnikiem, tylko wyraźnym znakiem, że z daną osobą stało się coś złego! Mniejsze dolegliwości zdrowotne są związane z płycej położoną tkanką podskórną np. na udach, łydkach, plecach czy ramionach, co nie znaczy, że nie należy dążyć do jej eliminacji.
Stan zapalny a nowotwory i inne powikłania metaboliczne otyłości
Panuje powszechna zgoda co do tego, że u osób otyłych podwyższone są stężenia krążącego czynnika martwicy nowotworu (TNF-alfa), cytokiny IL-6, leptyny, rezystyny, insuliny, aminokwasów, wolnych kwasów tłuszczowych (WKT/FFA), MCP-1 oraz białka c-reaktywnego (C-RP). Składowanie tkanki tłuszczowej jest elementem choroby, której prawie nikt nie piętnuje, mimo iż generuje ona gigantyczne koszty, w skali każdego kraju. Otyłość potrafi niszczyć bezpośrednio i pośrednio np. wątrobę, trzustkę, nerki i serce oraz wiele innych narządów. W 2016 roku łączny koszt leczenia otyłości wśród dorosłych w Stanach Zjednoczonych wyniósł 260,6 miliardów dolarów, a każdy pacjent z otyłością generował dodatkowy koszt związany z leczeniem tej choroby, rzędu 2500 dolarów rocznie (~11 tysięcy złotych).
Jakie znaczenie ma występujący u otyłych przewlekły stan zapalny?
TNF-ALFA. Jednym z produkowanych w nadmiernej ilości związków w tkance tłuszczowej jest czynnik martwicy nowotworu (TNF-alfa). Pośrednio przyczynia się do pojawienia się cukrzycy, ponieważ negatywnie wpływa na transport cukru do komórek, a więc nasila insulinooporność. Poza tym poprzez różne mechanizmy (indukcję szlaku NF-κB i wpływ na specyficzne receptory) czynnik martwicy nowotworu wywołuje stres oksydacyjny, ponieważ sprzyja produkcji reaktywnych form tlenu.
IL6. U ludzi wyższe stężenia IL-6 we krwi są związane z upośledzeniem tolerancji glukozy (insulinoopornością), cukrzycą, wysokim ciśnieniem krwi, a zwłaszcza z otyłością.
Z tego wynika, że produkcja cytokin prozapalnych (TNF-alfa i IL-6) przez tkankę tłuszczową wpływa na insulinooporność. Insulinooporność oznacza, że organizm nie radzi sobie z dostarczaniem np. cukru do mięśni, dlatego powstaje coraz więcej insuliny. Z kolei podwyższone stężenie insuliny sprzyja pojawianiu się nowotworów. Jako czynnik ryzyka, przewlekły stan zapalny wywołany składowaniem tłuszczu jest bezsprzecznie związany z chorobami sercowo-naczyniowymi (zawały, udary, miażdżyca, choroba wieńcowa/choroba niedokrwienna serca itd.), a także z zaburzeniami krzepnięcia, zespołem metabolicznym, insulinoopornością i cukrzycą. Stan zapalny jest również związany z rozwojem chorób innych niż sercowo-naczyniowe, takich jak łuszczyca, depresja, nowotwory i choroby nerek.
Przewlekły stan zapalny sprzyja również pojawieniu się raka jajnika. Naukowcy sądzą, że w etiologii choroby mają znaczenie czynniki genetyczne, uszkodzenia komórek nabłonka przez wolne rodniki (reaktywne formy tlenu), przewlekłe pobudzenie szlaków zapalnych (otyłość, dieta bogata w sól, cukry proste, produkty o wysokim stopniu przetworzenia) i stres oksydacyjny (np. nadmierny wysiłek fizyczny, niedobór antyutleniaczy w diecie, otyłość, dieta bogata w sól).
Cynk a rak jajnika
Rak jajnika jest jednym z najgroźniejszych nowotworów. Co roku diagnozuje się ok. 300 tysięcy przypadków, z tego umiera 185 tys. kobiet. Tylko ~43% kobiet przeżywa 5 lat po diagnozie. Naukowcy chcieli ustalić związek między stężeniami miedzi i cynku a rakiem jajnika.
Do metaanalizy wybrano 20 badań kliniczno-kontrolnych, w tym 699 pacjentek z rakiem jajnika, 567 pacjentek z łagodnymi zmianami jajników i 1194 zdrowych osób z grupy kontrolnej.
Wyniki
- Pacjentki z rakiem jajnika miały znacznie niższe stężenie krążącego cynku niż osoby zdrowe.
- Pacjentki z rakiem jajnika miały znacznie wyższe stężenia miedzi niż panie z grupy kontrolnej (zdrowe).
Nie wiemy, czy podaż cynku zabezpiecza przed rakiem jajnika, ale biorąc pod uwagę rolę tego pierwiastka w ustroju, warto zadbać o właściwą podaż. Cynk jest pierwiastkiem śladowym pełniącym wiele ważnych funkcji. Uczestniczy w metabolizmie białek, węglowodanów i tłuszczów, a także w syntezie i degradacji kwasów nukleinowych. Jest niezbędny dla utrzymania zdrowia skóry, ponieważ uczestniczy w regeneracji naskórka. Ponadto moduluje odpowiedź immunologiczną ustroju. Podwyższa stężenie hormonów tarczycy i testosteronu, ułatwiając redukcję tkanki tłuszczowej. Silnie przyczynia się do utrzymania struktury i funkcji bariery śluzowej jelit. Doceniono ich rolę dopiero w ostatnich kilkunastu latach.
W badaniach naukowych stwierdzono, iż zaburzenia w homeostazie cynku mogą powodować upośledzenie funkcji bariery nabłonkowej, zmienioną odpowiedź immunologiczną i dysbiozę mikroflory jelitowej. Jest związany z występowaniem i rozwojem chorób jelit, takich jak: nieswoiste zapalenie jelit (IBD), zespół jelita drażliwego (IBS) i rak jelita grubego (CRC).
