Nowotwory są plagą XXI wieku, w największej mierze pojawiły się, ponieważ wydłużeniu uległ oczekiwany czas życia ludzi. Wiele rodzajów raka potrzebuje lat rozwoju, specyficznych warunków, osłabienia funkcjonowania układu odpornościowego, wieloletniej ekspozycji na czynniki rakotwórcze itd. Proces rozwoju nowotworu spowodowany jest zarówno wpływem czynników genetycznych, jak i środowiskowych.
Wiek a ryzyko zachorowania
Około 50% przypadków raka może być wywołanych czynnikami środowiskowymi, głównie nawykami żywieniowymi i zachowaniami społecznymi (np. towarzyskie konsumowanie wysokoprzetworzonej, rakotwórczej żywności, picie alkoholu, palenie tytoniu itd.) Rozwój i progresja nowotworów są procesami wieloletnimi i wieloetapowymi. Rak pojawia się zwykle po 20–30 latach narażenia na szkodliwe czynniki rakotwórcze. Wystarczy sprawdzić, w jakim wieku najczęściej wykrywa się poszczególne rodzaje raka.
Rak piersi
Przykładowo wiek powyżej 65 lat prawie 6-krotnie zwiększa ryzyko wystąpienia raka piersi u kobiet. Zgodnie z danymi epidemiologicznymi 50% przypadków raka piersi występuje u kobiet w wieku od 50 do 69 lat.
Rak prostaty
U mężczyzn dane są jeszcze bardziej szokujące, ryzyko wystąpienia raka prostaty rośnie nawet 107-krotnie. Odnotowano 9.2 przypadków raka prostaty u mężczyzn z grupy wiekowej 40-44 lata (biorąc pod uwagę populację 100 tys. mężczyzn) i prawie 1000 przypadków na 100 000 mężczyzn w wieku 70-74 lata. Czyli raka prostaty ma tylko jeden na prawie 11 tysięcy mężczyzn w wieku 40-44 lata, ale już jeden na 100 z grupy 70-74 lata.
Rak żołądka
Od 1975 do 2014 roku zachorowalność na raka żołądka w Stanach Zjednoczonych stale spadała w tempie -1,5% rocznie. W sumie na 157 258 przypadków inwazyjnego raka żołądka stwierdzano u mężczyzn w średnim wieku 67,5 lat i kobiet średnim w wieku ~70 lat. Ponad 90% zachorowań wystąpiło w wieku 45-85+ lat, zenit u mężczyzn w wieku 70-74 lat (15,1%) i 85+ lat u kobiet (17,9%).
Skąd się biorą nowotwory i czy da się im zapobiegać?
Wiemy, że przynajmniej 30% nowotworów można zapobiegać. Inni naukowcy sugerują, że tylko 5-10% wszystkich przypadków raka jest spowodowanych uwarunkowaniami genetycznymi (mutacje, wady, liczne przypadki nowotworów w rodzinie itd.), a pozostałe 90% do 95% jest spowodowane modyfikowalnymi czynnikami stylu życia (takimi jak dieta, niewłaściwe wybory żywieniowe, picie alkoholu, palenie tytoniu, brak aktywności fizycznej, otyłość, ekspozycja na promieniowanie UV, infekcje wirusowe i zanieczyszczenia środowiska).
Teoretycznie pozwala to zapobiegać większości nowotworów (La Vecchia i inni 1991 r.). Na łamach „Pharmaceutical Research” Preetha Anand i in. w 2008 r. napisali: „Dowody wskazują, że spośród wszystkich zgonów związanych z nowotworami 25-30% jest spowodowanych paleniem tytoniu, 30-35% jest związanych z dietą, około 15-20% z infekcjami sprzyjającymi kancerogenezie, a za resztę odpowiadają inne czynniki, takie jak promieniowanie, stres, aktywność fizyczna, zanieczyszczenia środowiska itp.”. Czyli teoretycznie mamy duży wpływ na to, czy umrzemy z powodu raka.
Jak dieta wpływa na nowotwory?
W każdym rodzaju raka znaczenie diety jest inne. Dieta ma wpływ na pojawienie się 35% nowotworów, ale oszacowano również, że niewłaściwe nawyki żywieniowe odpowiadają za:
- 75% śmierci z powodu raka prostaty,
- 70% śmierci z powodu raka jelita grubego,
- 50% śmierci z powodu raka: piersi, endometrium, pęcherzyka żółciowego, trzustki,
- 35% śmierci z powodu raka żołądka,
- 20% śmierci z powodu raka krtani, pęcherza, ust, gardła, przełyku,
- 20% śmierci z powodu raka płuc,
- 10% śmierci z powodu innych rodzajów raka.
Otyłość wpływa na 20% zgonów z powodu nowotworów u kobiet i 14% w przypadku mężczyzn.
Badania wykazały, że wspólnym mianownikiem otyłości i raka są neurochemikalia; hormony, takie jak insulinopodobny czynnik wzrostu 1 (IGF-1), insulina, leptyna; sterydy płciowe; otyłość; insulinooporność i niskiego nasilenia przewlekły stan zapalny (ang. low grade inflammation).
Źródło:
Skąd się bierze rak żołądka?
Na wiele rodzajów raka pracuje się latami, kultywując określone nałogi. Jednakże trudno jest jednoznacznie wskazać przyczynę, można raczej sugerować jednoczesny wpływ całych grup czynników. Ryzyko zachorowania na raka żołądka u pacjentów z wywiadem rodzinnym jest około trzykrotnie wyższe niż wśród osób bez takiego wywiadu.
Poza występowaniem tego rodzajów nowotworów w rodzinie znaczenie mają:
- złe nawyki dietetyczne – owoce i warzywa chronią przed rozwojem raka żołądka, podczas gdy pieczone mięso zwierzęce, żywność konserwowana solą i wędzona prawdopodobnie przyspieszają progresję tej choroby. Substancje rakotwórcze zawarte w żywności mogą wchodzić w interakcje z komórkami nabłonka żołądka, powodować zmiany w genach i ich ekspresji. Co ciekawe, wysokie spożycie chlorku sodu zostało opisane jako niszczące błonę śluzową żołądka, promujące śmierć komórek i regeneracyjną proliferację komórek w modelach zwierzęcych. Istnieje duże prawdopodobieństwo, iż sól jest rakotwórcza, w sposób pośredni.
- infekcje – Helicobacter pylori, Epstein-Barr (EBV),
- picie alkoholu,
- nadużywanie soli,
- palenie tytoniu itd.
Badania pokazują, że palacze są narażeni na 80% wzrost ryzyka rozwoju raka żołądka, gdy wzięto pod uwagę ludzi niepijących alkoholu. Ponadto osoby intensywnie nadużywające alkoholu wykazują większe ryzyko raka żołądka, jeśli jednocześnie sięgają po tytoń.
Czy da się zapobiegać nowotworom?
W studium dotyczącym Australii oszacowano, iż na 130 tys. nowotworów nowo zdiagnozowanych w tym kraju w 2010 r. można było zapobiec co najmniej 33% przypadków u mężczyzn i 31% u kobiet.
Z tego:
- palenie tytoniu odpowiadało za pojawienie się 13% nowotworów,
- nadmierna ekspozycja na promieniowanie UV (słońce, solaria, lampy itd.) odpowiadała za pojawienie się 6% nowotworów (np. skóry),
- czynniki dietetyczne odpowiadały za 6%. Były to: niskie spożycie owoców, warzyw nieskrobiowych i błonnika pokarmowego oraz wysokie spożycie czerwonego i przetworzonego mięsa,
- nadwaga i otyłość odpowiadały za 3%,
- infekcje odpowiadały za 3% (Epstein-Barr virus (EBV); wirusowe zapalenie wątroby, wirus brodawczaka ludzkiego (HPV), Helicobacter pylori, HIV, Kaposi's sarcoma herpes virus (KSHV),
- picie alkoholu odpowiadało za 3% nowotworów.
Źródło:
Najwięcej śmierci dałoby się uniknąć z powodu nowotworów płuc, jelita grubego, piersi oraz czerniaka skóry. W nowszej analizie dotyczącej Australii potwierdzono, że najwięcej śmierci dałoby się uniknąć w przypadku raka płuca (6776 zgonów i 9272 przypadków), jelita grubego (1974 zgony i 7380 przypadków) i czerniaka skóry (1390 zgonów i 7918 przypadków).
Oszacowano, że każdego roku w Australii można by zapobiec około 16 700 zgonom z powodu raka i 41 200 nowym zachorowaniom na raka, gdyby zmniejszyć narażenie ludzi na 20 czynników przyczyniających się do kancerogenezy. Zmieniło się to, iż obecnie większe negatywne znaczenie mają: palenie tytoniu, nadwaga i otyłość oraz czynniki dietetyczne.
Podsumowanie
Nie wiem, ilu przypadkom raka da się zapobiec, z pewnością w skali świata są to setki tysięcy każdego roku. Profilaktyka jest szczególnie ważna, ponieważ wiele rodzajów raka nie daje szans nawet przy obecnym rozwoju medycyny. Z pewnością regularna aktywność fizyczna, unikanie alkoholu, tytoniu, soli, cukrów prostych, produktów o wysokim stopniu przetworzenia, nadmiernej ekspozycji na słońce mogą być pomocne.
