Zbyt niski i zbyt wysoki poziom kortyzolu wpływa na zdrowie i sylwetkę

W ostatnich latach odkryto, iż to właśnie poranna zwyżka stężenia kortyzolu (6:00 – 8:00) odpowiada za insulinooporność w godzinach popołudniowych. Jednak należy pamiętać, że kortyzol odgrywa kluczową rolę rano, a jego wydzielanie jest mechanizmem wykształconym przez tysiące lat. Tu nie ma żadnych przypadków.

Co się dzieje, gdy jest go za dużo?

Pamiętajmy, iż kortyzol może być groźny dla mięśni i powodować odkładanie tkanki tłuszczowej, np. na karku, w pasie i na twarzy. Przy hiperkortyzolemii w zespole Cushinga charakterystyczne jest odkładanie złogów tłuszczu w górnej części ciała, prowadzące do „bawolego tułowia”, twarzy w kształcie księżyca, chudych rąk i nóg (katabolizm; „wypalone mięśnie”), trądzik, nadmierne owłosienie, osłabienie mięśni ramienia i wokół bioder, cienka skóra, bóle brzucha z powodu zmian w jelitach i szerokie, pionowe, fioletowe rozstępy na brzuchu. Niemniej tego rodzaju problemy dotyczą stałego, wysokiego podniesienia się stężenia kortyzolu, co nie występuje u sportowców, nawet u maratończyków.

Co się dzieje, gdy jest go za mało?

Gdy kortyzolu jest za mało, to nawet kilkukrotnie rośnie ryzyko otyłości, nadwagi, zbyt dużego obwodu w pasie (ryzyko raka, cukrzycy, zespołu metabolicznego itd.), podwyższenia stężenia frakcji LDL, niskiego stężenia frakcji HDL (ryzyko sercowo-naczyniowe) oraz taka osoba jest narażona nawet na dwukrotnie większe ryzyko pojawienia się zespołu metabolicznego (który stał się szybko jednym z najpoważniejszych problemów XXI wieku).

Przy braku kortyzolu pojawiają się np. zmiany skórne, brak apetytu, bóle brzucha, osłabienie mięśni (spadek ich kurczliwości), hipoglikemia, inne, liczne zaburzenia metaboliczne. Objawy opisał w 1855 r. Thomas Addison (stąd nazwa choroby Addisona): „Osłabienie, zmęczenie, anoreksja, apetyt na sól i niedociśnienie ortostatyczne (hipotonia ortostatyczna)”.

Czy kortyzol ma wpływ na samopoczucie?

Analiza danych od 12 kobiet i 11 mężczyzn wykazała, że osoby, które dobrze czują się psychicznie, wytwarzają o wiele mniej kortyzolu, w porównaniu do tych z kiepskim samopoczuciem. Nie stwierdzono różnic w zakresie ciśnienia krwi czy stężeń adrenaliny, noradrenaliny. Osoby, które miały dobre samopoczucie, wykazywały mniejsze objawy ogólne, jak i zaburzenia mięśniowo-szkieletowe. Odkrycia naukowców sugerują istnienie związku między pozytywnym funkcjonowaniem psychologicznym a obniżonym uwalnianiem kortyzolu. To nie znaczy, że chwilowe podniesienie się stężenia kortyzolu po wysiłku fizycznym jest niebezpieczne dla zdrowia i ma niszczący wpływ na samopoczucie.

W licznych badaniach potwierdzono korzystne oddziaływanie wysiłku fizycznego, niezależnie czy był to trening aerobowy, siłowy, czy interwałowy. Być może osoby, które mają ustabilizowaną sytuację życiową, mało stresującą pracę i są pewne przyszłości, odczuwają mniejszy stres, dlatego powstaje u nich mniej kortyzolu? Z drugiej strony wiele dobrze płatnych zawodów powoduje ogromne obciążenie emocjonalne, wypalenie i pojawienie się problemów np. z nadużywaniem narkotyków. Prawda leży zapewne pośrodku.